„My, ludzie z Marca. Autoportret pokolenia ’68” Piotra Osęki to jedna z najważniejszych książek poświęconych legendarnemu pokoleniu protestujących studentów w Polsce. Jest to próba nie tylko opisu przyczyn, przebiegu i konsekwencji buntu młodzieży akademickiej wiosną 1968 r., który przetoczył się przez niemal wszystkie polskie uczelnie, ale przede wszystkim przedstawienia jego specyfiki.
Wydarzenia te bowiem w istotny sposób odróżniają się od fali kontestacji, która w tym samym czasie ogarnęła uczelnie zachodnioeuropejskie i amerykańskie. Wpisują się też w polską tradycję oporu politycznego i do dziś stanowią żywy przedmiot dyskusji i sporów. Dzieje się tak dlatego, że polski marzec ’68 był w istocie kumulacją wielu wcześniejszych procesów i wydarzeń, a jego przebieg i konsekwencje dotyczyły wielu dziedzin życia i grup społecznych. Wewnątrz, jak w soczewce, skupiły się problemy autorytarnego państwa: rewolta pokoleniowa młodzieży, walka o władzę, manipulacja i instrumentalizacja konfliktów społecznych, antysemityzm i niezdolność systemu do wprowadzania reform.
Już sam termin „pokolenie ’68” wzbudza wiele kontrowersji, a nawet jest przedmiotem teorii spiskowych. Wielu chciałoby widzieć w tym odbicie młodzieżowej rewolty lat 60., inni nieformalne układy towarzysko-środowiskowe, scementowane przez pochodzenie z komunistycznych i prominenckich rodzin. Dlatego autor już na samym początku określa, co rozumie pod tym pojęciem. Dla niego to zbiór osób, których tożsamość – określana przez konkretne doświadczenia historyczne – przyczynia się do wyrobienia pewnych kategorii pojęciowych, „za pomocą których postrzegają (te osoby – dop. mój) rzeczywistość , określają własną tożsamość, podejmują wybory życiowe i definiują bieżące sytuacje”. Dlatego też Osęka dobrał maksymalnie szerokie grono respondentów. Są tam osoby pochodzące z najróżniejszych środowisk (przedwojennego ziemiaństwa, rodzin chłopskich, robotniczych, komunistycznych i niepodległościowego podziemia), o niejednolitym nastawieniu do socjalistycznego ustroju i zróżnicowanym stopniu aktywności społecznej (od początkowej obojętnej apolityczności aż do zaangażowania w Klubie Poszukiwaczy Sprzeczności czy drużynach walterowskich).
Piotr Osęka podzielił materiał na poszczególne okresy życia swoich respondentów: od dzieciństwa poprzez dojrzewanie aż do okresu wczesnej dojrzałości. Te doświadczenia są tak odmienne, że dopiero protesty studenckie okazują się doświadczeniem formatywnym, po którym dopiero można mówić o pokoleniu marca 1968. Wszystkie wydarzenia przedstawione są za pomocą relacji bohaterów, choć autor korzystał również z bogatej bazy źródłowej i jak sam zastrzega: „W istocie narracja pracy jest interpretacją wspomnień, na których bazowałem. (…) jest to książka nie o tym, jak uczestnicy protestów opowiadają swoją historię, ale o tym, jak ich opowieść zrozumiałem”. Przyjęta przez autora metoda narracji i interpretacji sprawia, że jego książka jest adresowana do znacznie szerszego grona czytelników, aniżeli tylko historycy. Co więcej, jest to książka niezwykle ważna dla zrozumienia procesów, które zaowocowały nie tylko zmiana polityczną w 1989 roku, ale również ukształtowały dużą część dyskursu politycznego i społecznego w ciągu ostatniego ćwierćwiecza.
Autor: Piotr Osęka
Tytuł: My, ludzie z Marca. Autoportret pokolenia ’68
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 18 lutego 2015
