Ana Blandiana to rumuńska poetka nominowana w IV edycji nagrody Europejskiego Poety Wolności.
Najważniejszym motywem jej kolejnej książki poetyckiej – „Mojej ojczyzny A4” – jest szeroko pojęta wolność: jednostki, społeczeństwa, ludzkości. Autorka jest wyczulona na każdą formę, czy nawet przejaw, zniewolenia (widać to również w języku – w swobodnym traktowaniu reguł pisowni), które skrzętnie – w mniej lub bardziej zmetaforyzowany sposób – opisuje. Podmiot Blandiany celebruje wszelkie chwile wolności, tak w sensie mentalnym, jak i fizycznym, np.:
poddaje się trawie,
która wybawia mnie
od niepokoju którym sama jestem.
W wierszu „Animal Planet” ujawniają się dwie stałe cechy poezji Blandiany. Po pierwsze intymne zwierzenia jednostki („ja”) przy równoczesnym mówieniu wielogłosem („my”). W tym konkretnym utworze można to zauważyć w rzucanych przez podmiot autooskarżeniach, które są jednocześnie charakterystyką ludzkiego zachowania w ogóle. Mówiąca w utworze kobieta zarzuca sobie słabość charakteru i strach, które wyzwalają w niej bierność i ciche przyzwolenie na zło – to przecież swoisty opis zachowania większości z nas („tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono”*). Drugą dominantą liryki rumuńskiej artystki jest próba dialogu z Bogiem. Blandiana wielokrotnie zwraca się do Stwórcy, a Jego odpowiedzi upatruje w naturze.
Poetka wielki nacisk kładzie na relacje człowiek – natura – Bóg. Podmiot zbioru wierzy w Boską opiekę nad światem i Jego dzieło stworzenia, ale coraz trudniej mu wierzyć w człowieka, gdyż – jak wielokrotnie podkreśla – to ludzie są winni ziemskiego chaosu, prowadzącego do destrukcji. Ratunkiem może być jedynie powrót do natury, do jej pierwotnego charakteru.
Autorka piętnuje wszelkie ograniczenia, zwłaszcza myślowe. W genialnym wierszu „Atmosfera” widać to wyraźnie:
Horyzonty owinięte wokół
Niczym bandaże
obwiązują ciasno moje rany,
By nie krwawiły.
Poza nimi warstw waśni, niewyraźne, zamglenia
otulające wszystko, jak atmosfera otula ziemię.
Hołota gromadzi się w pobliżu mnie,
Pełna ciekawości gładzi moje rany,
Zakaża je,
Wypełnia nienawiścią wszystkie otwory –
Uszy, nozdrza, usta –
Już nie słyszę, już nie mówię, duszę się,
Bezsilna, wolność
Pozwala stopniowo, by ją zastąpić:
Natura ma odrazę do próżni.
Źródłem powstawania (często mimowolnego, nieświadomego) tych barier jest według poetki sprzeniewierzenie się naturze na rzecz cywilizacyjnego pędu. Goniąc za dobrem materialnym, gubimy siebie, żyjemy w przestrzeni wirtualnej – w rzeczywistości, w której istnienie wierzymy.
Zaskakujące są zmiany perspektywy, z której wypowiada się podmiot – „ja” liryczne dąży może nawet nie tyle do poznania odpowiedzi, co raczej zależy mu na postawieniu właściwych pytań. To w tym tkwi sedno. Umiejętne sformułowanie wątpliwości pozwala na zgłębienie problemu i mimowolne dotarcie do jego rozwiązania.
Blandiana jest poetką ogółu i szczegółu. Zajmują ją sprawy społeczne (wszak to działaczka obywatelska), ale też wnikliwie bada wnętrze „ja” lirycznego. Z pewnością w „Mojej ojczyźnie A4” każdy z czytelników znajdzie własne miejsce, gdyż to poezja (o) nas samych, wszystkich.
Kinga Młynarska
* Cyt. W. Szymborska „Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”.
