Mitologia dawnego Iranu – Ormuzd i Aryman, Amszaspandowie i arcydewy

Dualistyczny sposób widzenia świata zakładający ścisłe oddzielenie dobra od zła, występuje w wielu mitologiach. Modelowym wręcz przykładem jest para bóstw pojawiających się w irańskich wierzeniach – Ormuzd i Aryman. Ormuzd (Ahura Mazda – „Pan Mądry”) to personifikacja dobra, powiązany ze światłem i ogniem. Jego symbolem jest uskrzydlona tacza Słońca. Z kolei Aryman to wcielenie zła, twórca demonów, buntownik ukrywający się w ciemnościach.
Choć poniższy tekst przedstawia w miarę spójny obraz mitologii irańskiej, należy pamiętać, że ona sama wcale nie jest tak jednoznaczna. Wynika to z faktu, że owe wierzenia mają długą tradycję i zmieniały się w trakcie wieków.

Na początku był tylko Zurwan. Nie istniało wtedy rozróżnienie na dobro i zło. Jednak Zurwan postanowił, że będzie miał potomka. Chciał obdarzyć go jak najlepszymi cechami – mądrością, szczęściem, blaskiem i wszystkim, co jest uważane za dobre, piękne i wartościowe. Z tych jasnych, wzniosłych myśli począł w swym wnętrzu Ormuzda.

Lecz w trakcie rozmyślań nad tym, jaki powinien być dziedzic, do myśli Zurwana zakradło się zwątpienie. Pomyślał bowiem o ciemności, gniewie i wszystkich cechach powiązanych ze złem. Te czarne myśli sprawiły, że począł się drugi, niechciany syn Zurwana – Aryman.

Zurwan nie wiedział o tym. Myślał, że jest brzemienny tylko jednym płodem i swemu pierworodnemu obiecał władzę nad całym światem. Pierwszy narodził się Aryman, niechciany i niezaplanowany, po nim dopiero Ormuzd.

Ormuzd i Aryman to wcielenia pewnych idei, personifikacje dobra i zła. Jednak w różnych opowieściach mitologicznych, nie uwzględniających faktu, że były to duchy, istoty bezcielesne, pojawiają się opisy podkreślające ich cechy. Ormuzd jest zawsze piękny, jasny, pachnący. Aryman przeraża samą swą postacią, a jego głos przypomina ryk zwierzęcia.

Obaj bogowie wybrali miejsca zamieszkania zgodne ze swą naturą. W niebie, kąpiąc się w blasku i świetle, zamieszkał Ormuzd. Na dole, w mroku obrał swą siedzibę Aryman.

Nieskończenie mądry Ormuzd wiedział o istnieniu Arymana, ale zły duch nie był świadom, że ma brata. Jednak gdy pewnego dnia spojrzał w górę, zobaczył blask i zapragnął zniszczyć coś tak bardzo odległe jego naturze. Jednak Ormuzd odparł atak złego ducha dzięki modlitewnemu zaklęciu. Gdy Aryman leżał nieprzytomny, Ormuzd przystąpił do pierwszego dzieła kreacji. Powołał do istnienia Amszaspandów (Amurtaspontów), których imiona brzmią: Bahman, Ardibeheszt, Szahriwar, Spandarmat, Chordad i Mordad. Ich odpowiedniki w „Aweście” (świętej księdze mazdaizmu, spisanej w języku awestyjskim ok. VI w. p. n. e.) to: Wohu Mano (Dobra Myśl), Arta Wahiszta (Ład Należyty), Chszatra Warija (Panowanie Zwycięskie), Spenta Aramaiti (Pobożna Cierpliwość i Pokora), Haurwatat i Amuratat (Zdrowie i Nieśmiertelność). O Amszaspandach pisze się niekiedy jako o emanacjach samego Ormuzda.

Pierwszym ze stworzonych Amszaspandów był Duch Mądrości, Bahman, a nieskończona mądrość to wszak główny walor Ormuzda, którego imię w „Aweście” brzmi Ahura Mazda. Wspólnie powołali do istnienia dobre duchy, a także dusze ludzi sprawiedliwych – frawaszi. Walczyli oni u boku Ormuzda zanim wcielili się w ludzkie ciała.

Bahman z woli swego stwórcy dba o pokój. Opiekuje się też zwierzętami i przyprowadza przed oblicze Ormuzda dusze ludzi sprawiedliwych, gdy trafią już do nieba. Pomagają mu Księżyc, Goszurwan (Duch Pierwszej Krowy, od którego wzięły początek wszystkie zwierzęta) i Rama, patron wojowników.
Drugi z Amszaspandów, Ardibeheszt, opiekuje się ogniem. Wspomagają go Sorusz i Bahram. Sorusz rządzi światem materialnym i najbardziej obawiają się go czarownicy. Co noc pojawia się ma ziemi trzy razy – podczas wieczornego piania ptaków, o północy i nad ranem. Służą mu koguty i psy. Bahram nigdy nie został pokonany. Jego obecność niesie pewność zwycięstwa nad złymi mocami.
Szahriwar, trzeci z Amszaspandów, otrzymał z polecenia Ormuzda władzę nad metalami. Pomaga mu Słońce (Chor), Mitra i Anirana. Mitra zarządza poniekąd armią „szpiegów”. Duchy donoszą mu o wszystkim, co się dzieje i niczego nie można przed nim ukryć. Mitra jest także najwyższym sędzią. Odziany w szaty z klejnotów Anirana to dobroczynny i łaskawy duch.

Spandarmat, córka a zarazem żona Ormuzda, zajmuje się wszelkimi sprawami ziemi i ludzi, którzy ją zamieszkują. Wśród licznych pomagających jej duchów jest m. in. Anahita (Nieskalana) – matka i bogini wód, która oczyszcza ciało z wszelkich skaz. Ważną rolę odgrywa też Din – Dajena, córka Ormuzda i Spandarmat, duch dobrej religii. Potrafi ona rozróżnić złe duchy od dobrych i dostrzec właściwą ścieżkę postępowania.
Chordad i Mordad to ostatni z Amszaspandów. Chordad zarządza rachubą czasu. Pomocą służy mu Tir – Syriusz, za sprawą którego padają deszcze; anioł wiatru – Wat i Farwardin, stojący na czele armii duchów ludzi zmarłych i jeszcze nie narodzonych, walczących ze złem.

Mordad opiekuje się roślinami. W jego działaniach wspierają go trzej aniołowie: Rasznu, Asztat i Zamjad. Mordad odsyła dusze ludzi dobrych do nieba i przygotowuje dla nich napój nieśmiertelności, by mogli żyć wiecznie.

Oczywiście Aryman nie pozostał dłużny swemu bratu. Ponieważ jego intencją jest niszczyć wszystko, co dobre stworzył sześciu arcydemonów – Akomana, Andara, Sawara, Nangahaisa, Tairewa i Zairika. To arcydewy świata demonów, przerażający antyamszaspandowie.

Akoman to Zła Myśl (Aka Mano), przeciwieństwo Bahmana. Został powołany do życia, by siać niezgodę między ludźmi.

Andar zniechęca ludzi do dobrych uczynków. Ponieważ jest przeciwieństwem Ardibeheszta, opiekuna ognia, Andara uważa się za powiązanego z żywiołem wody.

Sawar to przywódca demonicznej armii. Przeciwstawia się królewskiej mocy i porządkowi reprezentowanemu przez Szahriwara. Lubuje się w anarchii, chaosie, bezprawiu i pijaństwie. To za jego sprawą władzę otrzymują ludzie, którym się ona nie należy. Odpowiada też za wszelkie prześladowania polityczne.

Nangahais przyczynia się do ludzkich nieszczęść, niesie niezadowolenie i zniechęcenie. Szerzy fałsz i nieprawdziwe wierzenia. Jest przeciwnikiem Spandarmat, choć ich wzajemne relacje nie są jasno określone.

Wymieniani zawsze w parze Tairew i Zairik to opozycja wobec Chordada i Mordada. Tairew zatruwa rośliny, a Zairik wody.

Oczywiście to nie jedyne demony, które powołał do istnienia Aryman, ale są arcydewami, jego najbliższymi i najpotężniejszymi współpracownikami.

Para Ormuzd – Aryman reprezentuje dualistyczną wizję świata, w której wszystko, co dobre, posiada swój negatywny odpowiednik. Tak musi być zawsze, gdyż te dwa czynniki warunkują rozwój i trwanie świata, który jest przecież odwiecznym cyklem narodzin i śmierci, zniszczenia oraz odrodzenia.

Barbara Augustyn

About the author
Barbara Augustyn
Redaktor działu mitologii. Interesuje się mitami ze wszystkich stron świata, baśniami, legendami, folklorem i historią średniowiecza. Fascynują ją opowieści. Zaczytuje się w literaturze historycznej i fantastycznej. Mimowolnie (acz obsesyjnie) tropi nawiązania do mitów i baśni.

komentarz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *