Jednym z podstawowych pytań, jakie zadaje sobie człowiek, jest pytanie o to, jak powstał świat i skąd wzięli się na nim ludzie. Próba odpowiedzi pojawia się już w mitologii ludów Mezopotamii. To starożytna kraina położona na Bliskim Wschodzie, w dorzeczu dwóch wielkich rzek, Tygrysu i Eufratu. O jej położeniu informuje już sama nazwa, „Mesopotamia” (gr.) – „Międzyrzecze”. Wywodzi się bowiem od słów „mesos” – pośrodku i „potamos” – rzeka. Na jej terenie znajdowały się m. in. Akad, Sumer, Asyria i Babilon. Przedstawiona poniżej opowieść należy do kultury babilońsko – asyryjskiej, choć czerpie ze starszego materiału, mitów sumeryjskich. To „Enuma elisz”, epos o stworzeniu świata.
W mitologii babilońsko – asyryjskiej słowa mają wielką moc. To one stwarzają świat. Nazwać rzecz czy istotę żywą to znaczy powołać ją do istnienia. Na początku nie było zatem ani nieba, ani ziemi, gdyż nie zostały one jeszcze nazwane. Istniała tylko pierwsza para bogów – praojciec Apsu (Abzu) i pramatka Tiamat. Apsu symbolizuje męski pierwiastek, ocean słodkiej wody, Tiamat to żeński element, słone wody. Prócz nich istniało też trzecie bóstwo, Mummu, być może symbolizujące opary nad wodami. W tym czasie nie było żadnych rzeczy, gdyż nie zostały one nazwane, a losy nie zostały jeszcze określone.
Ze związku Apsu i Tiamat narodzili się (czy raczej zostali nazwani) kolejni bogowie, Lahmu i Lahamu, a potem Anszar i Kiszar. Anszar miał syna Anu, zwanego także Ea, który swymi zdolnościami przewyższał ojca i wszystkich innych bogów.
Tymczasem niesforni i nieposłuszni młodzi bogowie coraz częściej zakłócali spokój Apsu. Praojciec miał tego dość. Za radą Mummu postanowił się ich pozbyć. Gdy dowiedzieli się o tym młodzi bogowie, nie wiedzieli, co robić. Głowy nie stracił tylko Ea. Zaklęciami uśpił Apsu i Mummu. Zakuł praojca w kajdany i odebrał mu oznaki królewskiej władzy – tiarę wielorożną, siłę i splendor. Także Mummu został zakuty i uwięziony.
Na ciele Apsu Ea obrał swą siedzibę. Była to sala losów i przeznaczenia. Tam zamieszkał ze swą żoną Damakiną, a wkrótce urodził im się syn Marduk. Tak jak Ea przewyższył szybko swego ojca, tak Marduk prześcignął jego. Był najpiękniejszy i najpotężniejszy wśród bogów. Widział i słyszał wszystko. Porażał blaskiem. Miał na usługach stworzone przez siebie wichry.
Gdy wybryki Marduka dokuczyły innym nieśmiertelnym, postanowili zwrócić Tiamat przeciw niemu. Ostrzegli, że ją może spotkać podobny los jak męża. Tiamat postanowiła stanąć do walki z tymi, którzy pokonali Apsu. By tego dokonać, stworzyła armię potworów. Były wśród nich smoki, węże, żmije, sfinksy, lwy, wściekłe psy, ludzie – skorpiony oraz demony o lwich głowach i ptasich skrzydłach.
Na czele potwornych wojsk Tiamat postawiła swojego drugiego męża, najgroźniejszego z bestii, Kingu. W jego ręce oddała też bezcenną rzecz – tabliczkę przeznaczenia, określającą losy świata. Wraz z nią Kingu otrzymał też jej siły magiczne.
Ea bał się stanąć do walki z potworem dysponującym tabliczką przeznaczenia. Marduk zgodził się zmierzyć z Tiamat, ale postawił warunek – Ea musi zwołać zgromadzenie bogów i w ich obecności przekazać synowi władzę nad losem i przeznaczeniem. Innymi słowy – Marduk ma stać się królem bogów. Przerażeni potworami Tiamat nieśmiertelni chętnie się zgodzili. Marduk zasiadł na tronie.
Potem uzbrojony w łuk i sieć syn Ea ruszył do walki z pramatką. Aby nikt z jej popleczników nie mógł zbiec, postawił na straży wiatry. Bóg wsiadł do rydwanu burzy, który ciągną cztery ogiery: Morderca, Okrutny, Pędzący i Tratujący. Kingu zląkł się Marduka, ale Tiamat stanęła z nim do walki i przegrała.
Marduk odebrał Kingu tabliczkę przeznaczenia, a jego samego uwięził. Rozpłatał olbrzymie ciało Tiamat. Z jednej połowy stworzył niebo, z drugiej – ziemię. Wyznaczył i zbudował siedziby dla wszystkich bogów. Ustalił kalendarz i kierunki świata. Stworzył też Księżyc.
Po tym akcie kreacji, uporządkowaniu nieba i puszczeniu w ruch koła czasu, Marduk postanowił zająć się ziemią. Wezwał do siebie Ea i oznajmił, że chce stworzyć człowieka, krew i kości, którego obowiązkiem będzie służyć bogom. Lecz by tak się stało, musiało zostać poświęcone życie jednego z nich. Do tego celu wybrano Kingu. Z jego krwi zmieszanej z gliną powstali ludzie.
Bogów Annunaki Marduk podzielił na dwie grupy: wyższą i niższą. Trzystu zostało strażnikami nieba, a trzystu ziemi. Ziemscy Annunaki w podzięce za wspaniałe czyny Marduka wznieśli mu Esangilę w Babilonie, gdzie Marduk, Ea i ziemscy Annunaki zamieszkali.
„Enuma elisz” odpowiada na trudne pytania, jakie od zawsze stawiał sobie człowiek. Jak powstał świat i ludzie, a co więcej, po co zostaliśmy powołani do życia. To także historia brutalnej walki o władzę, w której dzieci występują przeciwko swoim rodzicom. Za jeden z filarów cywilizacji śródziemnomorskiej uznaje się tradycję pogańską, zawężając ją często tylko do mitologii greckiej. Jednak Hellada sporo motywów zaczerpnęła z wierzeń cywilizacji zamieszkujących Starożytny Wschód. Tym bardziej warto poznać tamtejsze mity i legendy.
Barbara Augustyn
