Dość powszechne jest zaczerpnięte z kultury ludowej i utrwalone przez wiele dzieł literackich i filmowych wyobrażenie olbrzymów jako istot prostych (by nie napisać prostackich) i głupich. Przykładem może być słynna kłótnia trolli w „Hobbicie” o to, jak przyrządzić krasnoludy, która zakończyła się dla olbrzymów niezbyt wesoło. Pochłonięte bezsensownym sporem nie zauważyły nadchodzącego świtu, który obrócił je w kamień. Taki obraz niezbyt dobrze koresponduje z ich rolą w mitologii skandynawskiej. To właśnie jotuni byli nauczycielami najmądrzejszego z Asów – Odyna. Dziś zatem parę słów o tytanie wiedzy, Mimirze, w przypadku którego określenie „bardzo mądra głowa” nie jest bynajmniej metaforą.
Mimir to zagadkowa postać. Znane są trzy formy jego imienia: Mimi, Mimr i Mimir. Najczęściej przyjmowana jest teza, że trzon imienia związany jest z łacińskim „memor” – pamięć oraz greckim „mermairo” – troska, myśl. U stóp Yggdrasilla znajduje się źródło Mimisbrunnr, krynica wiedzy i mądrości. Imię Mimira pojawia się także w synonimie drzewa wszechświata – „Mimameidr”, „Hodmimir” nazwie drzewa lub konaru, gdzie szukać będą schronienia podczas zmierzchu bogów Lif i Liftrasir oraz kenningu „Sokmimir” – „Mimir od skarbów”. Istnieje także opowieść o Mimi kowalu.
Mimir jest postacią silnie związaną z Odynem. Olbrzym dysponował ogromną wiedzą, posiadał także dar jasnowidzenia. Wiele wskazuje na to, że był wujem Odyna, bratem jego matki Bestli i synem Bolthorna. Nie jest to do końca jasne, choć dość prawdopodobne. Związek z wujem odrywał dużą rolę w kulturze wikingów. A to właśnie Mimir wprowadził Odyna w tajniki magii run.
„Havamal” zawiera słynny opis samoofiary boga:
Ja wiem, że wisiałem, na drzewie
Wiatrem owianym
Pełnych dziewięć nocy.
Włócznią przebity i oddany Odynowi,
Sam sobie samemu.
Na tym drzewie, o którym nikt nie wie
Z jakich rośnie korzeni.Bez chleba zostawiony i bez napoju w rogu
Patrzyłem w dół;
Wziąłem ja runy, wołając wziąłem
I spadłem potem na ziemię¹.
Kluczowy jest fragment mówiący o tym, że Odyn patrzył w dół. A cóż leżało u stóp Yggdrasilla? Źródło Mimira, gdzie prawdopodobnie znajdowała się głowa olbrzyma. To właśnie ona wtajemniczyła Jednookiego w tajniki wiedzy runicznej.
W „Pieśni o Sygrdrifie” można przeczytać:
Objaśniał je, rysował je,
Stworzył je Hropt [Odyn]
Z tej cieczy jaka wyciekła
Z czaszki Heiddraupnira [prawdopodobnie chodzi o Mimira]
I z rogu Hoddrofnira.Na skale stał z ostrzem Brimira,
Hełm miał na głowie,
Wtedy mądrego głowa Mimira
Najpierwsze swoje wyrzekła słowo
I prawe runy².
Nie bez znaczenia dla poznania wiedzy olbrzymów jest fakt, że Odyn po kądzieli wywodził się od tych istot.
Dlaczego jednak Mimir stracił głowę? Wszystko zaczęło się od pokoju zawartego między Asami a Wanami. Potem nastąpiła wymiana zakładników, by umocnić zawarty właśnie rozejm. Wanowie oddali w ręce Asów Njorda, Freja i Kwasira, a bogowie Hoenira i Mimira. Hoenir osiągnął wśród Wanów wielki prestiż, ale to Mimir był jego doradcą. Gdy olbrzyma nie było w pobliżu, Hoenir nie chciał sądzić i ferować wyroków. Oczywiście takie zachowanie nie uszło uwadze Wanów. Poczuli się oszukani. Zabili więc Mimira, a odciętą głowę olbrzyma przesłali Odynowi.
Bóg nie zamierzał się rozstać z tak niezrównanym doradcą jak Mimir. Użył więc specjalnych zaklęć (mocno zahaczających o nekromancję), owinął głowę bandażami nasączonymi magicznymi ziołami i dzięki temu głowa Mimira wciąż mogła z nim rozmawiać, uchylać rąbka przyszłości i udzielać cennych rad.
W ten sposób głowa Mimira trafiła do źródła obok korzeni Yggdrasilla. I trzeba przyznać, że znalazła się tam w doborowym towarzystwie… oka Odyna.
Wiem, że Odina oko jest ukryte
W sławnej Mimira studni;
Każdego ranka Mimir pije miód
Z zastawu Odina: wiecież teraz czy nie³?
A o wylądowaniu oka Asa w krynicy mądrości opowiada inny mit. Otóż pewnego dnia Odyn doszedł do wniosku, że powinien napić się wody ze Źródła Mimira i w ten sposób otrzymać dar jasnowidzenia. Udał się tedy do olbrzyma pilnującego studni i poprosił, by pozwolił mu jej skosztować. Mimir zgodził się, ale nie ma nic za darmo. Za taką wiedzę trzeba słono płacić. Zażądał jednego oka Odyna. Bóg nie wahał się ani chwili – wyjął oko i wręczył Mimirowi. Ten wrzucił je w toń, gdzie spoczywa żywe i błyszczące. Odyn zaś otrzymał prawo do napicia się wody, a zatem wiedzę, której pragnął i jeden ze swych najbardziej znanych przydomków – Jednooki.
W mitologii skandynawskiej Mimir zazwyczaj pojawia się w towarzystwie Odyna, najpotężniejszego i najmądrzejszego z bogów. Olbrzym wcale nie ustępuje mu wiedzą. Co więcej, to on wprowadza Jednookiego w tajniki magii run i przepowiadania przyszłości. Mimir dysponuje mądrością nie z tego świata, podobną Nornom. Odyn szukał jego rady nawet w dniu, gdy Fenrir zerwał się z łańcuchów i ruszył zniszczyć świat. Ale na to nawet głowa Mimira nic nie mogła poradzić.
Barbara Augustyn
¹ Fragment Havamal w tłumaczeniu L. P. Słupeckiego – L. P. Słupecki, Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2011, s. 117
² Pieśń o Sygrdrifie [Sigrdrifumal], [w:] Edda poetycka, przeł. A. Załuska–Stromberg, Wrocław 1986, BN II nr 214, s. 275.
³ Wieszczba Wölwy, [w:] Edda poetycka, przeł. A. Załuska–Stromberg, Wrocław 1986, BN II nr 214, s. 15, 10.
