Gra wideo „Perestroika” była jedną z pierwszych, w jakie grałem. Do teraz pamiętam otwierającą grafikę – wizerunek Michaiła Gorbaczowa jakby rozdzierający coś, co miało przypominać Kreml. Sama gra polegała na przeprowadzaniu żabki z jednej lilii na drugą w poszukiwaniu cennych kul. Po stracie ostatniego z żyć żabki tańczyły specjalnie dla gracza. Trudno o ciekawszą metaforę programu reform pierwszego (i jedynego) prezydenta ZSRR.
Gorbaczow rozdzierający Kreml
Według popularnej do teraz w Rosji narracji Michaił Gorbaczow i jego program reform przyczynił się do rozpadu ZSRR. Planowane na 20–30 lat, a według ich autora wprowadzone co najmniej 20 lat za późno, reformy polityczne, ideologiczne i ekonomiczne w istocie osłabiły znaczenie partii i rozluźniły więzi między państwami Układu Warszawskiego. Tam gdzie Rosjanie widzą porażkę, szeroko rozumiany Zachód widzi zwycięstwo – rozpad został przeprowadzony bez rozlewu krwi, co biorąc pod uwagę stale eskalujące napięcia nie tylko między narodami tworzącymi ZSRR, ale też między Centrum i regionami, było nie lada osiągnięciem. Gorbaczow chciał uratować kraj jak najszybciej, stąd też jednoczesne wprowadzenie reform na wszystkich frontach. Rezultatem było nasilające się rozczarowanie i frustracja przeciętnych obywateli. Najbardziej wymowną ocenę wystawili oni Gorbaczowowi podczas wyborów prezydenckich w 1996 roku – uzyskał jedynie 0,5% poparcia (s. 21). Nie powinno zatem dziwić, że w książce autorka przedstawia Gorbaczowa jako bohatera tragicznego, którego zgubiła nie pewność siebie, ale wiara w ludzi.
Z listka na listek
Jeśli chodzi o współobywateli, Gorbaczow liczył na wyrozumiałość i cierpliwość. Polityka jawności i idąca za nią niespotykana dotąd w kraju wolność słowa sprawiły, że wreszcie podjęto próby odtajnienia tajemnic historycznych, jak również włączono różne głosy do ogólnonarodowej debaty. Demokratyzacja społeczeństwa miała przyspieszyć zbyt wolno postępujące zmiany. Zamiast docenić ten gest ze strony przywódcy, obywatele używali nowych narzędzi do wyrażania swojego niezadowolenia. Postanowili z tego skorzystać przeciwni komunistom demokraci, którzy z czasem urośli w siłę. Popularności wśród obywateli nie przysporzyła Gorbaczowowi też próba wprowadzenia prohibicji. Podobnie było z wycofaniem się z wyścigu zbrojeń, którego koszty znacznie przerosły budżet państwa i przyczyniły się w dużej mierze do kryzysu finansowego, w jakim w tamtych czasach znalazł się Związek Radziecki. Obniżenie wydatków na wojsko czy świadomość pogłębiających się problemów ekonomicznych i ekologicznych poczytywane były za słabości przywódcy.
Końcowy taniec
Kolejnym błędem była zbyt duża wiara w Zachód. Przyznając się do niepowodzenia, Gorbaczow liczył na wsparcie finansowe oponenta z czasów zimnej wojny. Stany Zjednoczone rzeczywiście zdecydowały się na pomoc, ale tylko w obszarach gospodarki, które mogły przynieść im zysk. Gesty takie jak spotkanie z Janem Pawłem II, wycofanie wojsk z Afganistanu czy zezwolenie na działanie organizacji charytatywnych okazały się niewystarczające. Gorbaczow został niejako pozostawiony sam sobie. W sierpniu 1991 roku internowano go. Korzystając z okazji, zwycięzca wyborów prezydenckich z tego samego roku, Borys Jelcyn, postanowił umocnić swoją pozycję. Partia została usunięta z zakładów pracy, a ostatecznie z całej republiki. Książka profesor Alicji Stępień-Kuczyńskiej wyczerpująco prezentuje, jak postępowały zmiany przyczyniające się do obecnej polityki rosyjskiej, skoncentrowanej przede wszystkim na więziach wewnątrzkrajowych i regionalnych. Zdecydowanie dla miłośników tematu.
Łukasz Muniowski
Tytuł: Michaił Gorbaczow a idea i praktyka pieriestrojki
Autor: Alicja Stępień-Kuczyńska
Liczba stron: 444
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
