Chociaż to książka historyczna, opisująca zwrot mocarstwa rosyjskiego ku Europie, łatwo znaleźć w niej analogie z obecną sytuacją polityczną.
Profesor Nowak interesuje się przede wszystkim imperialnymi dążeniami Rosji, na co zresztą wskazuje tytuł. Te, jak zauważa, są bezpośrednim rezultatem skomplikowanego położenia największego kraju świata. Rozdarta między Europą i Azją Rosja nie należy tak naprawdę do żadnej z nich. To prowadzi do poczucia izolacji, które mieszkańcy mogą interpretować w dwójnasób: jako przyczynę odrzucenia lub pretekst do zauważenia swojej wyjątkowości. Obydwa wymuszają definiowanie siebie w opozycji do czegoś. Ponieważ Rosja nigdy nie „należała”, utrzymujące się również teraz imperialistyczne zapędy, jak i niechęć do europejskich elit, za jakie należy uważać tu Francję, Niemcy i Wielką Brytanię, nie powinny nikogo dziwić.
W 1721 roku Rosja oficjalnie stała się imperium również z nazwy, co świadczy przede wszystkim o sporych kompleksach. Kryje się za tym jednak coś więcej, poczucie misji, które towarzyszyło jeszcze średniowiecznej Rusi. Ta postrzegała siebie jako Trzeci Rzym i zobowiązała się stać na straży prawosławnego świata. Przeniesienie stolicy do Piotrogrodu, usytuowanego bliżej zachodu i północy kraju niż Moskwa, było bardzo wymownym, symbolicznym gestem, ale też nowym otwarciem dla potencjalnego lidera starego kontynentu. Jako że zachodnim sąsiadem Rosji było państwo uważające się za „przedmurze Europy”, konfliktów nie dało się uniknąć. Wraz z dojściem do władzy cara Piotra I nastąpił zwrot właśnie ku Europie, a Polska, z racji bliskiego położenia, była problemem, który każdy kolejny władca Imperium musiał rozwiązać. Zaznaczmy tu jednak, że nie był to szczególnie palący czy złożony problem, chociaż z pewnością uciążliwy.
Autor sporo miejsca poświęca pozycji Polski w geopolityce rosyjskiej, chociaż, jak wspomniałem, ta nie przebijała się szczególnie do masowej wyobraźni narodu. Jak kraj mieszczący się na dwóch kontynentach miałby przejmować się tak mało imponującym terytorialnie sąsiadem? Wielu Polaków również żywiło przekonanie, że najlepszym wyjściem jest zostanie sługami imperium, o czym świadczą przytoczone w tejże książce losy Jana Potockiego czy Joachima Lelewela. Braterstwo Słowian brało górę nad wiernością barwom narodowym. Jeśli zaś chodzi o rosyjskich ludzi kultury, ci chętnie wypowiadali się negatywnie o Polakach, również w swoich pracach, czego przykładem mogą być antypolskie wiersze Aleksandra Puszkina. Relacje Rosji i Polski były od zawsze skomplikowane, a dzięki książce profesora Nowaka możemy lepiej je zrozumieć.
Tytuł: Metamorfozy Imperium Rosyjskiego
Autor: Andrzej Nowak
Liczba stron: 458
Rok wydania: 2018
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
