XIX wiek był przełomowy – nie bez powodu nazywa się go wiekiem pary i elektryczności. Rewolucji ekonomicznej i gospodarczej towarzyszył również przewrót w myśleniu. Eksplorują go książki wydawane przez Polską Akademię Nauk pod szyldem Nowej Biblioteki Romantycznej.
Czytanie starych tekstów teoretycznych i naukowych może bawić, ale skłania też do refleksji nad współczesnym stanem nauki. Jeśli za sto czy dwieście lat ktoś odkopie teksty homeopatów czy przeciwników szczepionek, będzie się śmiać czy też zastanawiać, dlaczego nikt nie dawał wiary tym światłym ludziom? Weźmy przytoczony w książce fragment z tekstu francuskiego teologa Jeana-Josepha Gaume, w którym ten twierdzi, że samo podawanie duszy w wątpliwość urąga człowieczeństwu rozważającego taką ewentualność. Dusza ludzka jest wolna, inne stworzenia zaś są niewolnikami. Jako przykład tych drugich Gaume wymienia jaskółki, które wciąż budują gniazda w taki sam sposób – przecież logiczne jest, że gdyby miały wolną wolę, budowałyby gniazda na różne sposoby. I na koniec hit: „Bóg byłby niesprawiedliwym, nagradzając jednych, a karząc drugich. Lecz gdyby Bóg był niesprawiedliwym, nie byłby Bogiem” (s. 171). Trudno polemizować z taką logiką.
Przytaczane fragmenty podzielone są na pięć grup, z których pierwsza stanowi zbiór króciutkich tekstów wprowadzających do ogólnej problematyki książki. W drugiej autor zebrał te, które odnoszą się do pamięci jako elementu mózgu, i osadził je w biologicznym kontekście. Na przykład: czy wiedzieliście, że bez treningu fizycznego pamięć może szwankować? Ma to jakiś sens, zapamiętywanie serii i powtórzeń na siłowni to nie lada wyzwanie! Z części trzeciej pochodzi przytoczony powyżej tekst teologiczny i jest tam więcej podobnych perełek. Czwarta część książki to zbiór tekstów porównujących pamięć do ówczesnych technologii, takich jak fotografia i dagerotypia. Piąta, finalna, zawiera opisy ćwiczeń slużących usprawnianiu pamięci.
„Metafory pamięci” to zbiór bardzo różnych tekstów, dlatego też jest tak ciekawy. Weźmy choćby niepokojący ze względu na aktualność cytat o Polakach: „Gdybyśmy byli zamożniejsi w dostatki, gdybyśmy mieli teraz krajowych rzeźbiarzy, na każdej z ulic tego miasta mogłaby stanąć postać z kamienia lub kruszcu” (s. 35). Znajdziemy tu też rzeczy ważne w pozytywnym tego słowa znaczeniu, bez fałszywej nostalgii, jak: „pamięć ćwiczy się nauką” (s. 75) czy „przyznać musimy pod względem zmysłów pierwszeństwo zwierzętom” (s. 219).
Tytuł: Metafory Pamięci
Autor: Grzegorz Marzec
Liczba stron: 436
Rok wydania: 2017
Wydawca: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo
