Słyszeliście o Emerald City? Nowym serialu emitowanym w Stanach Zjednoczonych przez NBC, produkowanym i reżyserowanym przez znanego z pięknych, wręcz barokowych, scenografii Tarsema Singha? Zadziwiająco, polska część Internetu jakoś nie bardzo zainteresowała się tym powrotem do krainy Oz, skierowanym nie do najmłodszej widowni, ale do tej starszej, której nie zdziwi, że Żółtą Drogę wyłożono opium, a West (Zła Czarownica z Zachodu) jest burdelmamą. Emerald City to zupełnie inna historia niż Czarnoksiężnik z krainy Oz (1900) L. Franka Bauma czy jej późniejsza filmowa adaptacja. To opowieść o wiele mroczniejsza, mocniej zakorzeniona w pozaserialowym świecie, ubranym jedynie w fantastyczne stroje oraz scenografie.
Dorotka jest dorosłą kobietą, pielęgniarką w domu opieki, porzuconą przez matkę i wychowaną przez małżeństwo farmerów. Z Kansas do Oz trafia w policyjnym wozie, razem z Toto, owczarkiem niemieckim. East (Złą Czarownicę ze Wschodu) zabija nie porwany domek, a maszyna (a przynajmniej wszystko wskazuje na to, że nie żyje). Dorotka wędruje do tytułowego Szmaragdowego Grodu (ang. Emerald City), żeby odnaleźć Czarnoksiężnika z Oz i poprosić go, aby pomógł jej wrócić do domu. Po drodze ratuje życie ukrzyżowanemu i pokrytemu słomą mężczyźnie, który nie pamięta nic ze swojej przeszłości, nawet imienia – to Dorota nadaje mu imię: Lucas, a my się domyślamy, że jest Strachem na Wróble. To nie pierwszy raz zresztą, gdy twórcy zapraszają nas do gry w zgadywanki, do próby przypasowania bohaterów Emerald City, tak różnych od powieściowych czy filmowych, do ich pierwowzorów. Pozwalają nam też pobawić się, spróbować odgadnąć, jak w tym nowym Oz będą wyglądały marzenia i pragnienia Stracha na Wróble, Blaszanego Drwala i Tchórzliwego Lwa. A także, czy kiedykolwiek dołączą oni do Dorotki. Sam serial stawia również wiele pytań, na które uparcie nie chce ujawnia odpowiedzi: co się stało z Oz? Dlaczego magia, podstawa istnienia tej krainy, została zakazana? Co takiego knuje North (Dobra Czarownica z Północy)? I czy Dorotka jest nową East?
Do oglądania Emerald City skłania plastyczne piękno krajobrazów Oz, zamków, egzotycznych szat, wspaniale wręcz oddanej magii, ale również coś jeszcze – poczucie, że serial opowiada nie tylko fantastyczną historię dorosłej Dorotki, lecz pokazuje coś o wiele bardziej namacalnego. Dla kobiet – znanego z własnego życia, choć mniej i bardziej uświadomionego. W serialowym Oz magią władają tylko czarownice, córki South (Dobrej Czarownicy z Południa), jedynej mogącej urodzić kolejne władające mocą przedstawicielki płci pięknej, oraz Czarnoksiężnik. Ten ostatni uratował Oz przed Bestią, zgromadził większość władzy w swoich rękach, zakazał uprawiania magii i rozpoczął modernizację. Jedynymi wiedźmami, którym jeszcze coś tam wolno, są Cardinal Witches – East, North i West. South, podobno, dawno nie żyje, co przekłada się na to, że żadna nowa czarownica nie urodziła się od dwudziestu lat w krainie Oz. A przynajmniej wszystko na to wskazuje. Wiedźmy zostały zdegradowane do roli służebnej, West ze swoimi zdolnościami widzenia przyszłości jest uzależniona od opium i prowadzi burdel, North gdzieś w swojej krainie zbiera niechciane dziewczęta i sieroty, obiecując im wiedzę za cenę wyrzeknięcia się seksualności, a także – planuje rewolucję. O East wiemy głównie tyle, że kontrolowała pogodę oraz prowadziła dla Czarnoksiężnika więzienie, w którym zamykano wszystkich próbujących łamać nowe prawa, w tym, prawdopodobnie, czarownicę, która odegrała kluczową rolę w ratowaniu Oz. Świątynia, w której czarownice chowały swoje siostry, została zamknięta na cztery spusty, otoczona murem, a wstępu do niej nie mają nawet Kardynalne Wiedźmy. Chyba że nowy pan i władca im na to łaskawie zezwoli.
Tak więc kraina Oz, do której w pierwszym odcinku serialu trafia Dorotka, stała się państwem patriarchatu, w którym powoli niszczona jest pamięć i wiara w siłę dzierżonej przez kobiety magii. Dzieje się to ze szczególnym okrucieństwem, w jednej ze scen możemy zatem zobaczyć Czarnoksiężnika rozkazującego swojemu wojsku zabicie brzemiennej córki przywódcy zbuntowanej i już dotkniętej cierpieniem wioski, jeśli ten nie sprawi, że ludzie odwrócą się od wiedźm. W pewnym momencie bowiem historia Emerald City nie jest już tylko opowieścią o kobiecie zagubionej w fantastycznym świecie, lecz zaczyna być skomplikowaną polityczną intrygą, u której podstaw leży nic innego jak całkiem dobrze znany widzkom seksizm. Na dodatek taki, który ponownie angażuje dyskursy dotyczące magii oraz wiedźm, tak przecież prześladowanych przez „świętą” Inkwizycję działającą od XIII do XIX wieku. I nie robi tego wcale powierzchownie – kobietami, które niezwykle często skazywano za „czary”, były znachorki, akuszerki, te, które wiedziały zbyt wiele i ośmielały się z tej wiedzy czynić użytek. Nie na darmo polskie słowo „wiedźma” zawiera ten sam rdzeń, co „wiedza”. Podobnie jest z Kardynalnymi Czarownicami z Oz – znają one magię i zaklęcia, do których dostępu nie ma nikt inny. North zbiera wiedzę, a przecież wiedza to broń, a West widzi przyszłość i wie, być może dlatego też wpadła w nałóg, próbując uciec od własnych zdolności.
Pytanie będące tytułem niniejszego felietonu zadaje West i North Tip, dziewczyna, która dorastała jako chłopiec – pilnowana/więziona przez wiedźmę mającą ją chronić – i w jakiś sposób ta ochrona zakładała magiczną zmianę płci. Gdy Tip ucieka, pozbawiona eliksiru zmieniającego jej płeć, wszystko się zmienia – nie tylko bowiem musi ona nauczyć się życia wśród innych, znaleźć jakąś pracę czy utrzymanie, ale również doświadczy tego, co to znaczy być kobietą. Zaczyna się prosto – od uwagi karczmarki, że jeśli nie zamierza zarabiać, prostytuując swoje ciało, lepiej, aby nie obnosiła się za mocno ze swoim biustem. Później, gdy trafia do sierocińca, Kardynalne Wiedźmy próbują przekupić ją, aby poszła z nimi – dlaczego tak bardzo im na tym zależy, do końca nie wiemy – West oferuje życie pełne przyjemności, North życie w poszukiwaniu wiedzy. Zszokowana Tip pyta wówczas, czy jako dziewczyna ma tylko dwie drogi: dziwki lub zakonnicy. Nic pomiędzy, nic, czego spodziewałaby się, będąc jeszcze chłopcem. Nagle posiadanie biustu i organów rozrodczych sprawia, że Tip niewiele ma możliwości znalezienia sobie miejsca w świecie poza domem.
Świat Emerald City jest przepiękny, ale skrywa również problemy, zgniliznę i brud, które z odcinka na odcinek coraz wyraźniej przebijają się na powierzchnię. Oczywiście, najnowszą produkcję Singha możemy oglądać jak bajkę, dać się porwać baśniowości, jednak konfliktu Wiedźmy versus Czarnoksiężnik raczej nie da się przegapić. Pytanie, po której stronie stanie Dorotka i jaką rolę wyznaczyli jej scenarzyści do odegrania.
Felieton ten powstał przed emisją 9 odcinka Emerald City.
