Kreacje Silnego

54018-01Konfrontacja Silnego stworzonego przez Dorotę Masłowską z Silnym wystylizowanym przez Xawerego Żuławskiego i odegranym przez Borysa Szyca to starcie dwóch tytanów. Obie postacie przedstawione są równie barwnie, co nieco odmiennie.

„Silny – narrator i bohater – to dresiarz, czyli reprezentant wyjątkowo niesympatycznej subkultury. W książce nie padają słowa „dresiarz”, „dresiarstwo”, a jednak monolog Silnego został odebrany w charakterze dresiarskiej autoprezentacji. W filmie nie ma już żadnych wątpliwości – grający Silnego Borys Szyc jest ogolonym na łyso mięśniakiem ubranym w dres z napisem Polska” – pisze Mirosław Pęczak, socjolog zajmujący się tematyką subkultur. Istnieje jednak różnica pomiędzy dresem, który w książce prowadzi swój monolog wewnętrzny, a dresem, którego poczynania śledzimy na ekranie. Przełożenie strumienia świadomości i wewnętrznej mowy Silnego na język filmu było zadaniem trudnym. Mimo to Żuławski realizuje swój pomysł na Silnego, odwołując się nie tylko do „Wojny polsko-ruskiej” Masłowskiej, ale także do innych współczesnych tekstów kultury.

Silny Masłowskiej

Masłowska kreuje Silnego poprzez styl jego wypowiedzi. Na podstawie monologu, który główny bohater prowadzi poprzez treść całej książki, określić można jego poglądy polityczne (jakkolwiek nie byłyby one sprzeczne), subkulturę, do jakiej należy, szowinistyczne i ksenofobiczne skłonności, czy też jego relacje rodzinne. Bohater uwięziony w płaszczyźnie językowej prezentuje siebie poprzez niepoprawne konstrukcje słowne.

„Raczej się nie zgadzam na podatki i postuluję o państwo bez podatków, w którym moi rodzice nie będą sobie flaków wypruwać na to, żeby wszyscy ci fartuchowi książęta mieli własne mieszkanie i numer telefonu, podczas gdy jest inaczej”. Silny wygłasza swoje poglądy, które zmieniają się w zależności od sytuacji: „(…) moje w tej kwestii rozumienie rzeczy jest inne, powiedziałbym bardziej lewicująco-patriotyczne. (…) Zachód śmierdzi, ma zniszczone środowisko, które zaśmieca różnymi związkami nienaturalnymi, PCV, CHVDP”.

Silny odczuwa tak intensywną potrzebę posiadania własnego zdania na temat spraw polityczno-społecznych, że zasłyszane gdzieś informacje przetwarza i niezgrabnie wykorzystuje na swój własny użytek, podpierając się wiedzą z „poradników, podręczników różnych do spraw lewicy, do spraw anarchistycznych, wolnościowych”. W rozmowach Silnego dominuje przede wszystkim mowa skatologiczno-„maczowska” (określenie Zofii Mitosek), ale Silny w ujęciu Masłowskiej naznaczony jest też duchem poezji – w mniejszym lub większym stopniu – dopieszczonym środkami odurzającymi: „Gapisz się w te brązowe kafelki, które nie raz widziały nas, jak byliśmy ze sobą tak blisko, jak tylko dziewczyna albo kobieta może z mężczyzną być. Tym kafelkom jeszcze odbija się nami”. „A gdy tak mówi, z jego ust leci wiatr, co rozwiewa kasjerkę, podwiewa jej włosy, rozpina jej fartuch”.

Naznaczony prostactwem poprzez przynależność do subkultury dresów, Silny sprawia wrażenie gościa, który posiada względnie większą wrażliwość niż jego koledzy z podwórka. Dzięki zabiegowi wtłoczenia narracji w usta głównego bohatera, staje się on bezustannie myślącą oraz analizującą świat i ludzi maszyną. Stajemy się „naocznymi” świadkami jego miłosnych uniesień, głębokich kontemplacji, niepoprawnych dywagacji czy napadów szału.

Pomimo przylgnięcia do dresiarza etykiety grubianina i prymitywa, Silny podczas spotkania z Alą – ekonomistką, wykazuje się nie tylko prostackim żartem osikania jej ulubionych papużek, lecz także wyczuciem wysublimowanej ironii: „Prócz tego ma dwie papugi, co obie do złudzenia mi ją przypominają i ponieważ nudno mi dosyć, mówię z uszczypliwością: Nazywają się oba Ala?”

Silny bardzo intensywnie odbiera rzeczywistość. W dużym stopniu jest to oczywiście zasługa narkotyków. Niemniej jest na tyle wrażliwy, że ranią go kobiety, ale i na tyle brutalny, że nie waha się okaleczyć Magdę. Poprzez zaczerpniętą z eteru nienawiść do wyimaginowanych ruskich, staje się konformistą i nacjonalistą. Czasami jest buntownikiem, bojkotuje McDonald’s, ale za chwilę pogrąża się w marzeniach o fast foodach. Główny bohater uwikłany jest w rolę, jaką narzuca mu niejaka Masłoska. Myśli, słowa, gesty Silnego koordynowane są przez „siły wyższe”. Wpisują się jednocześnie w powszechne, stereotypowe myślenie dużej części społeczeństwa polskiego, co zostanie jeszcze bardziej uwydatnione w adaptacji filmowej.

Silny Żuławskiego

Mimo że „Wojna polsko-ruska” Xawerego Żuławskiego jest wierną adaptacją książki, to odnaleźć w filmie można wyrazistą wizję reżysera realizującą się w kreacji postaci Silnego. Tekst Masłowskiej, na który składa się strumień świadomości głównego bohatera nie był łatwy do przełożenia na język filmu. Sam reżyser w jednym z wywiadów powiedział, że: „cała trudność polegała na wizualizacji tego, co napisane – trzeba było w potoku słów odnaleźć stałe elementy, która tam są, Dorota umieściła je tekście. Do nas należało ich zinterpretowanie”. Żuławski usunął z teksu elementy poetyckie. Silny nie jest już nieświadomym romantykiem, ale ubranym w czerwono-biały dres łysym mięśniakiem, którego atutem jest działanie. Jego impulsywność, czasami niewytłumaczalna (scena w McDonaldzie) określa go jako brutalnego aroganta, ale jest on ukazany także z innej strony. Moment pocałunku z Andżelą (Maria Strzelecka) na tle przerysowanego nieba z wiszącym nań księżycem, odsyła widza do innego filmu tj. „Shreka”. Silny utożsamiony z łagodnym ogrem na chwilę traci grubiański charakter.

Mówiony monolog bohatera przywołany został tylko w kilku momentach filmu, m.in. tuż przed pierwszym spotkaniem z Andżelą i jak Silny wybiega z komisariatu. Podczas gdy w książce mamy do czynienia z nieprzerwaną mową wewnętrzną głównego bohatera, w filmie zachowały się zaledwie jej ułamki, zwerbalizowane i doskonale zagrane przez Szyca.

Percypowanie rzeczywistości przez Silnego przedstawione jest w filmie poprzez ukazanie świata jego oczami. W pierwszej scenie „Wojny polsko-ruskiej” stojącą za barem Arletę (Magdalena Czerwińska) obserwujemy z perspektywy głównego bohatera. Tą samą techniką posłużył się reżyser, aby pokazać stan Silnego tuż po zażyciu całego pudełeczka niezidentyfikowanych tabletek, które znalazł w toaletce Ali (Anna Prus). Przejaskrawiony, fantazmatyczny świat Silnego, który oglądamy jego oczami przenosi widza w przestrzeń subiektywnych doznań bohatera. Stajemy się bliskimi świadkami jego odbioru i kreacji świata, zanurzamy się w jego strumieniu świadomości. Sceny upojenia narkotykowego przypominają trochę „Trainspotting” (reż. Danny Boyle).

Ubranie, czyli biało-czerwony dres jest podstawą kreacji głównego bohatera. Poetyka kostiumu dyktuje przynależność osoby poprzez noszony strój do danej subkultury. Biel i czerwień odzieży świadczy o chęci „godnego” reprezentowania swojego narodu. Najprostszym sposobem wyrażenia szacunku i oddania Ojczyźnie, a zarazem nie wymagającym intensywniejszych procesów myślowych jest pokrycie się barwami flagowymi kraju. Na podstawie stroju można definiować Silnego jako dresiarza, natomiast jeżeli taki ubiór zestawimy z nienawiścią Silnego do „ruskich”, można go określić jako ksenofoba czy rusofoba.

Charakteryzacja Borysa Szyca do roli Silnego była fizycznym przeobrażeniem aktora, a przygotowanie do roli długim i czasochłonnym procesem. „Oczywiście nie mógł jej grać z marszu, tak jak wtedy wyglądał, co powiedziałam mu na samym początku. No i zaczęła się harówka – treningi pod okiem kulturysty, specjalna dieta, musiał się ściąć na zero, zgolić brwi, skrócić rzęsy itd” – mówił reżyser. Zabiegi charakteryzatorskie podkreślają stany, w jakich znajduje się bohater. W początkowej scenie na moście efekt czarnych źrenic wypełniających całą gałkę oczną daje widzowi do zrozumienia, że Silny znajduje się pod silnym działaniem narkotyków.

Żuławski chcąc odtworzyć subiektywną narrację zawartą w książce Masłowskiej umieszcza Silnego w każdej scenie (oprócz czołówki z Dorotą Masłowską w budce telefonicznej). Cały film jest zapisem sposobu widzenia głównego bohatera. Dzięki temu widz jest świadkiem wszystkich zachowań i emocji Silnego, co w rezultacie przybliża nam jego postać.

Filmowy Silny jest kontynuacją bohatera wykreowanego przez Masłowską, jednak inwencja reżyserska w tę postać przenosi go w sferę szerszych znaczeń. Jest on przedstawicielem nowobogackiego stylu życia, reprezentantem ubogiego w rozum i myślenie społeczeństwa, pasywnej klasy buntowniczej, nieświadomym ksenofobem, nacjonalistą, szowinistą. Wplątany jest w spisek uknuty przez Masłoską, który to wątek reżyser specjalnie akcentuje. Pokazuje się go w scenach nawiązujących do takich filmów jak: „Shrek”, „Władca Pierścieni” (moment bijatyki na festynie stylizowany na walkę Aragorna, Legolasa, Gimliego ze strażnikami opętanego króla Theodena), „Matrix” (pojedynek Silnego z Lewym(Michał Czernecki)). Wpisany jest zatem w wartki strumień współczesnej kultury, której jest bohaterem. Jego przerysowana postać ukazana w komiksowych kadrach śmieszy, a momentami także przeraża. Mimo że Silny wzbudza skrajne emocje, odbiorca jest raczej za niż przeciw.

Żuławski wykorzystuje stereotypowe oblicze dresiarza w kreowaniu osobowości Silnego. Reżyser wydobył i zinterpretował z tekstu Masłowskiej to, co stałe. Został tym samym wycięty spory materiał przemyśleń Silnego, co w filmie zaowocowało przedstawieniem nazbyt gwałtownego mięśniaka uwikłanego w wojnę polsko-ruską. Główny bohater naznaczony jest cechami chorego polskiego społeczeństwa, a wymowa filmu nabiera wymiaru politycznego. Postać Silnego została przez Żuławskiego przetworzona na potrzeby dynamicznej, szybkiej akcji stylizowanej na teledysk. Silny jest osiłkiem, który impulsywnie reaguje na wszelkie przejawy ingerencji w jego sferę osobistą. Jego prostolinijność poraża, ale zjednuje mu przyjaciół po drugiej stronie ekranu.

Ewa Jezierska

About the author
Ewa Jezierska
studentka kulturoznawstwa. Pasjonatka polskiej fantasy. Aktualnie mieszka w Warszawie, blisko nadwiślańskiej plaży, gdzie spędza swój czas wolny. Współpracuje z Księgarnią Warszawa oraz kolektywem fotograficznym Gęsia Skórka. Okazjonalna graczka Warcrafta i miłośniczka scrabbli.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *