Jean-Claude Carriere, francuski pisarz, eseista, tłumacz, dramaturg i scenarzysta, zasłynął przede wszystkim pisaniem scenariuszy do filmów światowej sławy reżyserów np. dla Luisa Bunuela czy Andrzeja Wajdy. Przyglądając się jego bogatemu doświadczeniu, można by się zastanawiać, dlaczego akurat na główny motyw swojej książki wybrał opowiastki filozoficzne, które sam określa mianem „baśni”. Rzeczywiście Carriere opisuje perypetie sztampowych bohaterów z ludowych opowieści w formie przystępnej gawędy z mocną puentą, która jeszcze długo po jej przeczytaniu rezonuje w umyśle czytelnika. W mniemaniu autora: „tak jak dżdżownice podobno użyźniają ziemię, przez którą przedzierają się na ślepo, również opowieści, podawane z ust do ust, od dawna mówią rzeczy, których nikt inny powiedzieć nie potrafi”.
Idąc tym tropem bliżej przyjrzymy się kompilacji zawartej w „Kręgu łgarzy”. Autor podzielił książkę na dwadzieścia jeden części. Każda z nich jest poświęcona odrębnej, filozoficznej kwestii. W rozdziale „Świat jest tym, czym jest” przyglądamy się jak bohaterowie przypowieści radzą sobie z absurdami rzeczywistości. W tym wypadku stawiają na pełną akceptację, skoro po prostu świat jest tym, czy jest. Nie jest ani wrogi, ani przyjazny człowiekowi. Nie mamy zatem wpływu na jego funkcjonowanie. Mamy za to wpływ na siebie, na własne emocje i podejście do zdarzeń codziennego życia.
„Zajęczyca spotyka lwicę i mówi:
– Ja rodzę co roku wiele młodych, a ty potrafisz urodzić tylko jedno!
– To prawda – odpowiada lwica. – Rodzę tylko jedno. Ale za to ono jest lwem”.
Druga część „Świat nie jest tym, czym jest” zwraca uwagę czytelnika na podwójną interpretację rzeczywistości.
„Pewien rzeźbiarz kazał dostarczyć sobie wielki blok kamienia i wziął się do pracy. Kilka miesięcy później wyrzeźbił konia. Dziecko, które przyglądało się, jak pracuje, zapytało wtedy:
– Skąd wiedziałeś, że w kamieniu jest koń?”
Następnie Carriere skupia się na tym, czy rzeczywistość istnieje, czy też może jest snem, żeby płynnie przejść do uniwersalnych rozważań na temat ego i prawdziwego miejsca w świecie. W rozdziale „To, co ludzkie, bywa często zbyt ludzkie” przytacza np. historię „Prawa gościnności”, w której opisuje zachowanie parki gołębi. Zwierzęta doprowadzają prawa gościnności do absurdu i zamiast uciec przed człowiekiem, który pragnie je uwięzić, starają się okazać mu jak największą serdeczność. Finał tej historii przypomina, aby pamiętać także o sobie i zawsze mieć na uwadze własne dobro.
Nic tak nie wzrusza człowieka jak śmierć i jej konsekwencje, dlatego też i ona zostaje główną bohaterką przypowieści, a zaraz po niej trudna kwestia posiadania wiedzy bądź rezygnacji z niej w imię dobrze pojętej ignorancji, przynoszącej spokój ducha. Carriere sięga także po typowy konflikt pomiędzy chęcią mówienia prawdy, a opieraniem się na kłamstwie.
„Pewnego razu zebrały się motyle, które marzyły o połączeniu się ze świecą. Pierwszy motyl poleciał aż do odległego zamku i zobaczył, że z jego wnętrza dobiega światło świecy. Wrócił i opowiedział dokładnie, co widział. Ale mądry motyl, który przewodniczył zebraniu powiedział, że to ich wcale nie posuwa naprzód. Drugi motyl wleciał do zamku i bardzo zbliżył się do świecy. Latał wokół niej, dotknął nawet płomienia skrzydełkami, ale świeca zwyciężyła. Wrócił z nadpalonymi skrzydełkami i opowiedział o swojej podróży.
Mądry motyl powiedział mu jednak:– Twoje objaśnienie nie jest bardziej ścisłe od poprzedniego.
Wtedy zerwał się trzeci motyl, pijany miłością do świecy. Wleciał do zamku, usiadł na brzegu świecznika, a potem odbił się tylnymi nóżkami i z impetem skoczył w płomień. Jego ciało stało się czerwone jak ogień. Utożsamił się z płomieniem.I wtedy mądry motyl, który patrzył na to z daleka, powiedział pozostałym:
– Dowiedział się tego, co chciał wiedzieć. Ale tylko on to rozumie. To wszystko.”
Autor dużo miejsca poświęca zagadnieniu posiadania mistrza oraz mechanizmom funkcjonowania władzy. W jego rozważaniach nie zabrakło miejsca dla motywu walki z czasem, uzdrawiających właściwości śmiechu oraz gloryfikacji mądrości wariatów i, jakby tego było mało, pijaków.
„Pewnego razu w szpitalu psychiatrycznym leczono pacjenta, któremu zdawało się, że jest ziarenkiem zboża. Wreszcie uznano go za wyleczonego, wychodzi. Chwilę potem psychiatra widzi, że pacjent wraca w pośpiechu najwyraźniej przerażony.
– Co panu jest? – pyta lekarz.
– Coś okropnego. Wychodząc, napotkałem kurę.
– No i co z tego? – mówi psychiatra. – Przecież wie pan, że nie ma się czego obawiać. Że nie jest pan ziarenkiem zboża!
– Tak, panie doktorze, ja wiem! Ale czy kura też o tym wie?”
Reasumując „Krąg Łgarzy” słowami i działaniami swoich bohaterów, stara się przekazać czytelnikom odpowiedzi na powszechnie zadawane pytania, dotyczące najbardziej interesujących nas aspektów życia. Czy mu się to udaje? Chwilami wybór przypowieści wydawał mi się nieuzasadniony albo nieco chybiony w temacie. Niektóre z nich wymagają też większego skupienia i przemyślenia, dlatego choć lektura wydaje się łatwa i przystępnie napisana, wymaga od nas większego zaangażowania i zajęcia stanowiska. Z całą pewnością warto jednak po nią sięgnąć, choćby po to, żeby przypomnieć sobie tradycyjne opowieści z różnych kręgów kulturowych, i przy okazji dostrzec, że pewne prawdy są aktualne w każdym zakątku świata i w każdym okresie historycznym.
Magdalena Pioruńska
Wszystkie cytaty pochodzą z książki: „Krąg łgarzy. Powiastki filozoficzne z całego świata. Tom 1” Jean-Claude Carrière’a.
Autor: Jean-Claude Carrière
Tytuł: „Krąg łgarzy. Powiastki filozoficzne z całego świata. Tom 1”
Wydawnictwo: Drzewo Babel
Liczba stron: 368 stron
