Z ponad dwudziestoletnim opóźnieniem dotarła do nas kolejna ważna feministyczna pozycja – „Kontrakt płci” Carole Pateman. Książka, wydana po raz pierwszy w 1988 roku, zadziwiająco aktualnie bada zjawiska społeczne, a dokładniej relacje między płciami. Autorka staje w opozycji do poglądu o pewnej „pierwotnej umowie”, według której nasze prawa społeczne oraz wolność jednostki dotyczą ogółu (powołuje się tu na Locke’a, Rousseau i Hobesa), i wskazuje na płeć jako kategorię przezroczystą, niezauważalną, ale istotną.
Pateman twierdzi bowiem, iż kontrakt ten jest mitem, u podstaw którego zapomniano właśnie o pakcie między płciami. W tej idealnej „pierwotnej umowie”, na której zbudowana jest cała wizja państwa Ojców Założycieli (autorka odnosi się do amerykańskiej rzeczywistości), a także liberalizm, równość ludzi oznacza de facto równość mężczyzn i poddaństwo kobiet. Pateman nazywa to nowoczesnym patriarchalizmem, wskazując konkretne obszary naszego życia, w których on dominuje.
Badaczka koncentruje się przede wszystkim na trzech podstawowych współczesnych umowach: małżeńskiej, świadczenia usług seksualnych (prostytucji) oraz tzw. macierzyństwa zastępczego (reprodukcji kobiet). W każdej z tych relacji to ta „druga pleć” staje się podporządkowana i – poprzez różnego rodzaju instytucje – włożona w określone ramy, a także wynikające z tego obowiązki i role. Nad żonami, prostytutkami i matkami kontrolę sprawują mężczyźni – nie tylko ci konkretni: mężowie, klienci, ale i ci bardziej abstrakcyjni – tworzący prawo i normy społeczne. Warto również zauważyć, iż autorka wskazuje umowy, w których jedną z kluczowych ról odgrywa kobiece ciało, traktowane jako swego rodzaju karta przetargowa.
Lektura „Kontraktu płci” może być szokująca, ale przede wszystkim otwierająca – obala bowiem wiele mitów, w które od lat wierzymy. Pateman pokazuje i udowadnia, że wszelkie ruchy rewolucyjne, które obalały kolejne rządy (poczynając od monarchii absolutnej) czy inne rodzaje uciemiężenia jednostek, zachowały patriarchalny porządek. Zmiany te ostatecznie dotyczą mężczyzn i to nie wszystkich, ale tych z odpowiednim dochodem, pochodzeniem, kolorem skóry. Autorka otwarcie pisze, że różnica płci staje się różnicą między wolnością a podporządkowaniem. Jakakolwiek umowa zawarta więc między kobietą i mężczyzną, jest pełna zasad ustanowionych przez jedną (męską) stronę.
„Kontrakt płci” zmusza do przyjrzenia się uważniej rzeczywistości, w jakiej żyjemy. Demokracja może okazać wtedy ustrojem z defektem, niedającym równości każdemu. Teoria Pateman w znakomity sposób pozwala nam uwrażliwić się na społeczeństwo, które nie jest zbiorem białych, bogatych mężczyzn, ale tworzy je siatka różnorodności z zupełnie odmiennymi historiami, doświadczeniami i tożsamościami.
Anna Godzińska
Tytuł: Kontrakt płci
Autorka: Carole Pateman
Tłumaczenie: Jarosław Mikos
Wstęp: Ewa Majewska
Wydawnictwo: Czarna Owca
Premiera: listopad 2014
Liczba stron: 320
