„Kamienny dom. O Bliskim Wschodzie, jakiego już nie ma” Anthony’ego Shadida jest opowieścią o niezwykłym domu w zapomnianym zakątku świata. Autor, zmarły w 2012 roku, był amerykańskim korespondentem libańskiego pochodzenia, reporterem wojennym i dwukrotnym zdobywcą prestiżowej nagrody Pulitzera. Nie tylko praca, ale także dzieje jego rodziny nierozerwalnie związane były z konfliktami i wojną, wymuszającymi porzucenie ojczyzny i poszukiwanie bezpieczeństwa na innych kontynentach.
„Kamienny dom” opowiada o świecie, który zniknął, a który jeszcze do połowy dwudziestego wieku nazywany był Lewantem. Budził on tęskne skojarzenia z Orientem rozumianym jako mieszanka rozmaitych kultur, mikrokosmos religii i języków oraz synonim piękna, elegancji i wyrafinowania. Mitologiczna, zaginiona kraina, jakich wiele w literaturze. Po wszystkich zostały jedynie mgliste wspomnienia, nostalgia i poczucie wygnania. Obraz idylli zburzonej przez historię, wojny i konflikty. Poczucie niesprawiedliwości losu, któremu to uczuciu rzadko towarzyszyły pytania o przyczyny tragedii, dotykających całe społeczności.
Shadid, przyjeżdżając do rodzinnej miejscowości swoich dziadków, Mardż Ujun w Libanie, skonfrontował ten arkadyjski ideał nie tylko z rzeczywistością, ale i z prawdziwymi dziejami miejsca i ludzi. To, co przekazał w swojej książce, okazało się dalekie od wizji idealnego, bezkonfliktowego świata. To historia wielowiekowych exodusów w poszukiwaniu lepszego lub bezpieczniejszego życia, chwiejnej równowagi między wyznaniami i narodami, utrzymywanej dzięki żelaznemu i bezwzględnemu panowaniu tureckiego imperium. Świat bez granic, we wnętrzu którego w latach dwudziestych ubiegłego wieku Zachód utworzył konglomerat sztucznych państw, co wywołało chaos, falę zbrodni i bratobójczych walk. „Dawne obyczaje Lewantu zanikły, gdy stylem życia stała się wojna – albo jej groźba, albo czekanie na nią, albo strata będąca jej następstwem” Rodzina Shadida żyła zawsze w cieniu utraty swojego miejsca na ziemi, domu jako centrum, dawnej kultury i obyczajów. Wędrówka rozpoczęta przed wiekami gdzieś w Jemenie i zakończona w amerykańskiej Oklahomie przyniosła wielu z nich gorzkie doświadczenia, choć rodzinie udało się zachować to, co najcenniejsze – pamięć swoich korzeni i dziejów. Shadidowie i Samarowie nigdy nie zapomnieli, kim są i skąd pochodzą. Dlatego ich potomek postanowił odbyć pielgrzymkę do opuszczonego domu pradziadków, który zawsze był synonimem rodzinnego gniazda.
Na tle swoich wysiłków, aby uratować chylący się ku upadkowi dom w zapomnianym i wyludnionym niemal miasteczku, autor brawurowo opisał nie tylko zamieszkującą je dzisiejszą społeczność: chrześcijan i muzułmanów, ale także burzliwą historię Libanu. Sam także zresztą nie stroni od lewantyńskiej mitologii. Lewant „stanowił w istocie amalgamat różnorodności, gdzie wiele mieszało się i przecinało, skrzyżowanie języków, kultur, religii i tradycji. Wszyscy przemierzający tereny i kraje położone w jego krajobrazie byli mile widziani, różnice często celebrowano”. Ten wyidealizowany w gruncie rzeczy obraz dał autorowi pretekst do opowiadania historii nie tylko miejsca i ludzi, ale także samego domu, niegdyś eleganckiego budynku. W rezultacie czytelnicy otrzymują wyjątkowy wykład historii architektury, budownictwa i zdobnictwa lewantyńskiego. Materialne dowody na prawdziwość lewantyńskiej legendy. Starego świata skazanego na porażkę w zalewie nowoczesności, pośpiechu i bylejakości.
„Kamienny dom” to w istocie współczesna baśń o tęsknocie za powrotem do korzeni i o krainie, jakiej nigdy nie było, ale mogła przecież istnieć.
Anna Godzińska
Tytuł: Kamienny dom. O Bliskim Wschodzie, jakiego już nie ma
Autor: Anthony Shadid
Przełożyła: Hanna Jankowska
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 20 października 2014
Liczba stron: 416
