Z wierszy można wyczytać wiele. Nie tylko to, co de facto jest w nich napisane, ale przede wszystkim to, co znajduje się w sferze metafor. Karina Bonowicz poszła o krok dalej od biografów czy literackich interpretatorów – posadziła na kozetce samego poetę. Te swoiste liryczne zwierzenia autorka zbadała pod kątem psychoanalizy. Pozwoliło to nie tylko odkryć utajone sensy twórczości, ale i wniknąć w duszę artysty.
Bonowicz poszukuje istoty poezji Józefa Czechowicza. A sprawa to nie taka prosta, wielu badaczy literatury podkreśla, że poezja autora „nuty człowieczej” pełna jest sprzeczności i niejasności, a ich źródła upatrują w samym twórcy. To także powoduje narastanie mitów wokół poety.
W „Józefa Czechowicza teatrze widziadeł i snów” autorka spogląda na twórczość artysty m.in. pod kątem realizacji literackich kompleksu Edypa. Poszczególne zagadnienia stają się jakby pretekstem do przyjrzenia się otoczeniu bohatera publikacji. Bonowicz zauważa silne powiązania osobistych doświadczeń, np. sytuacji rodzinnej, relacji z rodzicami, z poezją. Wymowny komentarz stanowi niemal całkowity brak ojca w wierszach i ekspansja postaci matki (także ukrytej pod wieloma metaforami). Z tej książki dowiemy się również o miejscu i roli Boga w twórczości lubelskiego poety. O jego ambiwalentnym stosunku do kobiet czy o seksualnych preferencjach.
Poezja Czechowicza kojarzona jest głównie z motywami ludowymi i szeroko pojętym katastrofizmem. Ale co konkretnie oznaczają te pojęcia i jaki mają cel w tej liryce? Bonowicz odpowiada na wszystkie pytania. Dociera do skomplikowanych powiązań, (re)interpretuje i pozostawia czytelnika z arcyciekawymi wnioskami. Rozpracowuje symbolikę poszczególnych komponentów (m.in. znaczenie barw, postaci konia, motywów akwatycznych). Uważnie bada też sytuację liryczną, podgląda czechowiczowskich bohaterów, którzy zmagają się m.in. z niemożnością miłosnego spełnienia.
Najwięcej mówi się o fascynacji Czechowicza śmiercią. Bonowicz także zauważa tę wieczną wojnę Erosa i Tanatosa nie tylko w liryce, ale przede wszystkim w psychice poety. Niezwykle interesujący jest podrozdział mówiący o przejawach popędu tanatycznego. Autorka szczegółowo opisuje obsesje Czechowicza (obsesja utraty wzroku, obłędu i śmierci), nie interesują ją same fobie i ich źródło, ale również ich literackie realizacje.
Badaczka reinterpretuje mitologię własną Czechowicza, zdradza, na czym polegała mitomania artysty. Ukazuje zjawiska z życia poety, które przeniknęły do jego twórczości, podpatruje tajemnice skrywane pod warstwą symboli i metafor, odczytuje poetyckie marzenia senne i wizje, a nawet charakteryzuje filozofię snu Czechowicza. Ujawnia, co kryje się m.in. pod obrazem konia, wody, nocy czy koła. Wyjaśnia także, dlaczego poeta zrezygnował z interpunkcji.
Bonowicz podjęła trud zajrzenia w duszę artysty, oczywiście za materiał badawczy obrawszy jego twórczość poetycką. Studiuje ją, posługując się metodą freudyzmu. To swoista biografia psychiczna, niezwykła „lekcja psychoanalizy”. Publikacja inna niż wszystkie, docierająca głęboko do wnętrza poszczególnych utworów i ich twórcy. Właściwie wymagający czytelnik znajdzie tu wszystko, czego brakowało mu w innych monografiach. Od charakterystyki fenomenu Czechowicza przez odkrycie skomplikowanych i fascynujących meandrów jego poezji po dotarcie w głąb psychiki niezwykłego artysty.
Kinga Młynarska
