Obecnie miłośnicy twórczości Tolkiena mają w czym wybierać. Oprócz wznowień jego dzieł prozaicznych na polskim rynku ukazuje się coraz więcej książek objaśniających różne aspekty stworzonego przez niego świata oraz kompilacji niepublikowanych wcześniej tekstów. Do takich należy „Natura Śródziemia” pod redakcją Carla F. Hostettera. Przez wiele lat przyzwyczailiśmy się do tego, że redaktorem spuścizny J. R. R. Tolkiena był jego syn Christopher, lecz po jego śmierci to się zmieniło. Trzeba przyznać, że Carl F. Hostetter dobrze sobie poradził z tym zadaniem. Zresztą wielokrotnie wspomina, jak wielkim wsparciem podczas pisania książki był dla niego Christopher, który jeszcze za życia zaakceptował jej koncepcję. Jemu też jest dedykowana „Natura Śródziemia”.
Nadając tytuł swojej książce, Carl F. Hostetter wykorzystał dwoistość znaczenia słowa natura. Z jednej strony jest to bowiem opis przyrody i krain danego świata, ale z drugiej także jego metafizyki i cech esencjonalnych. Teksty zostały podzielone na trzy główne rozdziały: „Czas i starzenie się”, „Ciało, umysł i dusza” oraz „Świat, jego krainy i ich mieszkańcy”. Są to pisma powstałe w późnych latach życia J. R. R. Tolkiena i widać w nich wyraźne przesunięcie akcentów z mitotwórczych i lingwistycznych na filozoficzne. Wspominał o tym Christopher Tolkien we wstępie do „Silmarillionu”, w którym napisał: „Ponadto w starych legendach („starych” nie tylko dlatego, że opowiadały o Pierwszej Erze Świata, lecz starych również w odniesieniu do czasu swego powstania w zamyśle autora) ojciec mój utrwalał i przekazywał własne najgłębsze refleksje. W późniejszych dziełach teologiczne i filozoficzne zainteresowania przesłoniły mitologię i poezję (Christopher Tolkien, „Przedmowa”, [w:] J. R. R. Tolkien „Silmarillion”, pod redakcją Christophera Tolkiena, przeł. Maria Skibniewska, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2017, s. 9-10). Autor dostrzegał pewne sprzeczności w przedstawionym przez siebie świecie, a ponieważ należał do perfekcjonistów, starał się wszystko dogłębnie przeanalizować i do siebie dopasować. W „Naturze Śródziemia” mamy do czynienia z najbardziej dopracowanymi i najpóźniejszymi koncepcjami, które są niekiedy niezgodne z tym, co pojawiło się we wcześniejszych wersjach.
Widać w tej książce ogromną pracę redaktora, który zebrał te rozproszone pisma, rozszyfrował (a z odczytywaniem własnego pisma zdarzało się mieć kłopoty nawet samemu Tolkienowi) i uszeregował je w sensowny sposób. Część z nich była wcześniej publikowana, ale w mało znanych czasopismach, więc można powiedzieć, że mamy do czynienia z premierowym materiałem. Podobnie jak w „Historii Śródziemia” każdy z tekstów jest poprzedzony informacjami o tym, kiedy i w jaki sposób był zapisany, co pozwala umieścić je na osi czasu.
Spektrum poruszanych problemów jest bardzo szerokie. Kluczowe zagadnienie to upływ czasu i inne jego rozumienie u ludzi, elfów, a także istot wyższego rzędu, czyli Valarów i Majarów. Bardzo dużo pisze się o cyklu życiowym elfów, ich dorastaniu, a także związku ciała (hröar) z duszą (fëar). Dowiemy się, dlaczego elfowie mieli niewiele dzieci, jak wyglądały ich zdolności telepatii, dlaczego byli oburęczni i jak nauczyli się wytwarzać lembasy. Ważną sprawą jest status Dzieci Eru w Śródziemiu, a także podobieństwa i różnice między nimi.
Wszystkie pragnienia umysłu i ciała o wiele bardziej władały ludźmi niż elfami. Stan wewnętrznego pokoju, cierpliwość, a nawet umiejętność pełnego radowania się z dziejącego się teraz dobra są u ludzi znacznie słabsze. Ironią było, że choć życie czekało ich krótkie, ludzie zawsze myśleli o przyszłości, częściej z nadzieją niż ze strachem, chociaż ich rzeczywiste doświadczenia nie dawały wielu powodów do takiej postawy (s. 292).
Dodatek zawiera „Tematy metafizyczne i teologiczne”, w których Carl F. Hostetter dokonuje bardzo ciekawej analizy filozofii Tolkiena poprzez pryzmat katolickich poglądów i nurtów filozoficznych, glosariusz i indeks terminów w języku quenya oraz ogólny indeks.
Jest to książka naukowa, skierowana do osób, które dobrze znają uniwersum Tolkiena. Na język polski przetłumaczył ją Ryszard „Galadhorn” Derdziński, a wydanie zostało dopasowane do pozostałych książek Tolkiena z serii publikowanej przez Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Współpraca reklamowa z Wydawnictwem Zysk S-ka.
Barbara Augustyn
Autor: John R. R. Tolkien
Redakcja: Carl F. Hostetter
Tytuł: „Natura Śródziemia”
Tytuł oryginalny: „The Nature of Middle-earth”
Tłumaczenie: Ryszard „Galadhorn” Derdziński
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Liczba stron: 562
Data wydania: 2022
