Kolacja dla wroga to powieść stosunkowo krótka, skoncentrowana na głównym wątku – tytułowej kolacji, owianej tajemnicą o wielkim znaczeniu dla miasta, może nawet całej Albanii, całego bloku wschodniego albo i całego świata. Takie przypuszczenia targają mieszkańcami Gjirokastry, swoistym bohaterem zbiorowym utworu Ismaila Kadarego, który rodaków z rodzinnego miasta przedstawia w krzywym zwierciadle. W tej satyrze na XX-wieczną Albanię akcent zostaje niepostrzeżenie przesunięty, lekka ironia anegdotycznej prozy nabiera coraz większego tragizmu. Wydarzenia rozgrywające się pomiędzy II wojną światową a dniem śmierci Stalina wypełnia atmosfera absurdu i grozy, momentami Kadare nawiązuje też do realizmu magicznego. Dowcipny język powieści sprawia, że niektóre zdania albo akapity czyta się po kilka razy – i tak jest aż do gorzkiego końca Kolacji dla wroga.
Głównym bohaterem powieści jest doktor Gurameto Duży. To on wydaje kolację, której gościem ma być niemiecki pułkownik, dowódca oddziału najeżdżającego Gjirokastrę w połowie września 1943 roku. W tym samym czasie, kiedy doktor przyjmuje w swoim domu hitlerowców (ich dowódca okazuje się jego przyjacielem ze studiów), na placu mają zostać rozstrzelani albańscy zakładnicy. W mieście panuje ferment, nie wiadomo, czy Gurameto okaże się bohaterem, czy zdrajcą. W końcu nastaje cud – więźniowie wychodzą na wolność, nawet żydowski farmaceuta Jakoel. To wydarzenie, nieprawdopodobne już w momencie spotkania Albańczyka i Niemca, po latach, które minęły od ich rozmów w tawernie, jest brzemienne w skutki na długo po zakończeniu wojny. Nowe porządki w polityce zmuszają do reinterpretacji tajemnicy, która od dziesięciu lat ciąży nad Gjirokastrą, stając się to przedmiotem plotek, to znów tematem tabu. Co wydarzyło się podczas tamtej kolacji? W czyim interesie działał doktor Gurameto? Daje o sobie znać paranoja stalinowskiego reżimu.
W Kolacji dla wroga Kadare podejmuje temat niejednoznacznego zjawiska, jakim jest prawda – tak łatwo poddająca się manipulacjom, inna w zależności od punktu widzenia i dostępu do informacji. Feralna kolacja pociąga za sobą tak wiele wątpliwości, że świat umarłych miesza się chwilami ze światem żywych, a legendy wydają się stawać rzeczywistością. Przestaje być jasne, co jest faktem, a co iluzją. Groteskowe miasto, łączące w sobie albańskie tradycje Kanunu z echami imperium osmańskiego, pełne zwolenników sprzecznych idei, w końcu usiłujące „przekształcić się w komunistyczne” (s.86), z biegiem narracji wydaje się zamierać, pustoszeć. Gjirokastra staje się częścią ogólnoświatowego teatru absurdu, jakim jest zimna wojna, gry, w której Albania jest niewiele znaczącym pionkiem.
A propos teatru – konstrukcja powieści przywodzi na myśl utwór sceniczny i z całą pewnością mogłaby posłużyć jako materiał do scenariusza, gdyby zrezygnowanie ze znakomitego stylu narracji Ismaila Kadarego w ogóle wchodziło w grę. Kolacja dla wroga nie należy do łatwych lektur, wymaga skupienia, przypomina koszmarny sen, w którym zdarzenia podążają w nieoczekiwanym kierunku. Ich absurdalność momentami bawi, jednak ostatecznie pozostawia czytelnika z pewnym poczuciem goryczy. Autor przypomina mu bowiem, że życie człowieka jest igraszką w rękach losu, o którym zadecydować może jeden fałszywy krok lub jedno fatalne zaproszenie na kolację.
Joanna Bierejszyk
Autor: Ismail Kadare
Tytuł: Kolacja dla wroga
Tłumaczenie: Dorota Horodyska
Wydawnictwo: Świat Książki
Miejsce: Warszawa
Rok: 2014
Liczba stron: 174
