Właśnie zakończyłam lekturę książki Małgorzaty Stolarczyk „Iran, państwo i religia”. Autorka na ponad 200 stronach analizuje strukturę polityczną Iranu w oparciu o interpretację prawną dwóch konstytucji: pierwszej, z lat 1906 – 1907, kiedy Iran był monarchią konstytucyjną, oraz tej z 1979 roku (poprawionej w 1989), czyli już z okresu Islamskiej Republiki Iranu. Motywem przewodnim niniejszej pozycji jest próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, jaki kształt posiada obecnie, a jaki może przybrać prawdopodobnie największy paradoks Iranu, jakim jest współistnienie (lub może lepiej: próba współistnienia) islamu i demokracji w tym kraju.
Analizując tematy związane z ustrojem i władzą, sytuacją i statusem prawnym kobiet irańskich czy fenomenem welajat-e faqih, rozumianego jako zwierzchnictwo duchowe uczonego prawnika muzułmańskiego, posiadającego w Iranie w zasadzie nieograniczoną władzę, autorka sięga niekiedy głęboko wstecz, do historii starożytnej Persji, a czasem próbuje przedstawić sprawę irańską analogicznie do sytuacji w innych krajach Bliskiego Wschodu. Małgorzata Stolarczyk nie pomija też kwestii irańskich kobiet, w kontekście lat 90., zwracając szczególną uwagę na ich aktywność polityczną i przysługujące im prawa (bądź ich brak). Podkreśla również, iż rosnący wpływ wykształconych kobiet muzułmańskich nie jest równoznaczny z odrzuceniem wartości islamu, a nierówność pomiędzy kobietą i mężczyzną, choć współcześnie analizowana jest pod kątem krajów islamskich (m. in. Republiki Islamskiej Iranu), nie jest właściwa jedynie tym rejonom, lecz spotykana w różnych krajach, na różnych szerokościach geograficznych.
Wiele kwestii społecznych i kulturowych autorka rozpatruje w sposób mający pomóc czytelnikowi zrozumieć Republikę Islamską Iranu, co stanowi duży plus książki. Kwestię hedżabu Stolarczyk wyjaśnia następująco:
Irańczycy uważają, że w dyskusji toczącej się wokół hedżabu nie chodzi o wolność kobiet, o ich wolny wybór, ale problem sprowadza się raczej do pytania: gdyby kobiety istotnie miały nieograniczone możliwości uczestnictwa w życiu społecznym, jakie byłyby uwarunkowania dla ich pozytywnej, konstruktywnej roli w społeczeństwie? Właśnie hedżab – w pojęciu islamu – daje kobietom możliwość aktywności bez skrępowania, zapewnia im pewną anonimowość, pozwala działać bez narażenia na nieodpowiednie traktowania (s.172)
Autorka zastanawia się też, skąd biorą się sprzeczności, przynależne tożsamości irańskiej. Wyjaśnia, że od zarania dziejów w Iranie ścierały się wpływy różnych kultur i wraz z nadejściem islamu rozumianego jako doktryna społeczno˗polityczno˗religijna, rozpoczęło się rozgraniczanie wartości: starych, opartych na helleńsko˗sasanidzkich wzorcach i nowych, islamskich. Trwało ono przez wiele wieków, co w pewnym stopniu tłumaczy irańskie dysonanse i rozbieżności. Stolarczyk dodaje, iż Irańczycy, pozbawieni samodzielności i na ogół zmuszani do przyjmowania narzuconych, zewnętrznych rozwiązań politycznych, nie byli w stanie w pewnym momencie sprostać spełniającej się wolności i do dziś dnia próbują odnaleźć własną definicję demokracji. A ta nie jest taka prosta do ustalenia, biorąc pod uwagę, że wolność wyrażania poglądów i dokonywanie własnych wyborów jest wciąż dla Irańczyków nowością, gdyż to islam od zawsze porządkował wszystkie dziedziny ich życia.
Czytelnicy zainteresowani strukturą władzy w Iranie odnajdą w publikacji M. Stolarczyk wiele cennych informacji, łącznie z zamieszczonym na końcu książki tłumaczeniem tekstu Konstytucji Islamskiej Republiki Iranu z roku 1979, zawartej w 14 rozdziałach liczących w sumie 144 artykuły.
Drugie wydanie publikacji „Iran, państwo i religia” ujrzało światło dziennie w roku 2001, tak więc autorka nie omawia już sytuacji za rządów prezydenta Mahmuda Ahmadineżada (2005 ̶ 2013) ani ostatnich dwóch lat, od kiedy władzę sprawuje Hasan Rouhani. Kończy analizę w czasie, kiedy prezydentem był Mohammad Chatami (1997 ̶ 2005).
Książka wartościowa, skierowana głównie do tych, którzy dysponują minimum podstawowych wiadomości na temat Iranu oraz zainteresowanych strukturą polityczną tego kraju.
Dorota Słapa
Autor: Małgorzata Stolarczyk
Tytuł: Iran, państwo i religia
Rok wydania: 2001
Ilość stron:230
Wydawnictwo: Akademickie „DIALOG”
Ocena: 4/ 5