Powoli, powoli nadrabiamy zaległości w kanonicznych już na świecie tekstach feministycznych. Z kilkudziesięcioletnim opóźnieniem pojawiła się wreszcie i u nas książka Carol Gilligan „Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet” (pracę nad nią autorka rozpoczęła w latach siedemdziesiątych), opatrzona wstępem Ewy Woydyłło. Jest to kolejna pozycja znakomicie korespondująca z polską dyskusją na temat kategorii gender – udowadnia bowiem, jak cała wiedza psychologiczna, normy, które w niej obowiązują, bazuje jedynie na pojęciu człowieka jako mężczyzny. Tytułowy „inny głos” należy do kobiecej części społeczeństwa. Autorka dosłownie pozwala im się wypowiedzieć – metodą, jaką prowadziła swoje badania psychologiczne, był pogłębiony wywiad.
Punktem wyjścia dla jej działalności naukowej była w tym przypadku niezgoda z poglądem, iż ludzie stoją na różnych poziomach rozwoju moralnego, ponieważ różnią się w podejściu do problemów moralnych. Gilligan przeciwstawia się normie, która została ustalona na podstawie obserwacji jedynie męskiej grupy, a dotyczy ogółu ludzkości. Twierdzi, że nie można patrzeć na życie w oderwaniu od historii. Psychologia, historia życia i historia w ogóle oraz polityka są ze sobą ściśle związane. Głosy kobiet wzbogacają je i pozwalają zobaczyć więcej.
Psycholożka przeprowadza trzy rodzaje badań. Pierwsze na grupie studentek i studentów, którzy mieli za zadanie skonfrontować obraz siebie samych i swoje rozumienie moralności z własnym doświadczeniem moralnych konfliktów i dokonywania życiowych wyborów. Badanie to powtórzono pięć lat później na tej samej grupie osób. Drugie dotyczyło decyzji o aborcji i jego uczestniczkami były kobiety w wieku 15 – 33 lat, zróżnicowane pod względem klasowym, etnicznym, rasowym. Trzecie zaś – o etykietce „Prawa i obowiązki” – służyło weryfikacji wyników poprzednich badań i obejmowała 140 osób w różnym wieku, obu płci.
Wyniki są niezwykle interesujące. Wskazały one bowiem na dwa sposoby doświadczania siebie i relacji z innymi oraz dwie odmienne etyki: męską – praw i sprawiedliwości oraz kobiecą – troski. Nie dziwi mnie fakt, iż wnioski te wywołały falę krytyki. Po raz kolejny stereotyp kobiety jako istoty od urodzenia „stworzonej” do opieki i troszczenia się o innych pretenduje do bycia faktem naukowym.
Dyskusja wokół tej książki jest wciąż żywa i będzie jeszcze długo trwać. „Innym głosem” jest punktem odniesienia dla wielu badań nad kategorią gender w psychologii – Gilligan jako pierwsza bowiem ujęła w swoich badaniach obie płcie. Pytanie, na ile gest taki pomógł zrozumieć kobiecą psychikę, a na ile pogłębił myślenie stereotypami. Odpowiedź na nie poddaję wszystkim do refleksji po lekturze tej na pewno ważnej książki.
Anna Godzińska
Tytuł: Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet.
Autorka: Carol Gilligan
Wstęp: Ewa Woydyłło
Tłumaczenie: Barbara Szelewa
Wydawnictwo: Krytyka Polityczna
Premiera: 24 kwietnia 2015
