Na rynku ukazało się właśnie nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka wznowienie trudno już dostępnej książki „Obserwatorzy spoza czasu”. To zbiór tekstów, które August Derleth stworzył na podstawie pomysłów i notatek H. P. Lovecrafta. Znajdziecie w nim następujące utwory: „Czyhający w progu”, „Spadkobierca”, „Dzień Wentwortha”, „Dziedzictwo Peabodych”, „Okno na poddaszu”, „Przodek”, „Cień z przestworzy”, „Lampa Alhazreda”, „Zamknięty pokój”, „Rybak z Sokolego Przylądka”, „Wiedźmi Jar”, „Cień na poddaszu”, „Ciemne bractwo”, „Koszmar z przeszłości”, „Glina z Innsmouth” oraz „Obserwatorzy spoza czasu”. Powstawały one na przestrzeni wielu lat. Najstarszy tekst, „Czyhający w progu”, opublikowano w 1945 roku, natomiast tytułowe opowiadanie nigdy nie zostało ukończone. Derleth pracował nad nim do swojej śmierci w 1971 roku.
„Obserwatorzy spoza czasu” to zbiór tekstów kontynuujących tematy i motywy obecne w twórczości Lovecrafta. Krajobrazem dla niezwykłych wydarzeń ponownie stają się fikcyjne miejscowości Nowej Anglii: Arkham, Dunwich czy Innsmouth. Posępne, mroczne, zamieszkane przez zdegenerowaną ludność, która wciąż kultywuje zapomniane kulty. Krąży tu wiele przedziwnych i mrożących krew w żyłach historii, w które przybysze z zewnątrz nie wierzą. Częstym motywem jest powrót krewnego w rodzinne strony i poznawanie tajemnic skrywanych przez członków jego rodziny („Czyhający w progu”, „Dziedzictwo Peabodych”, „Okno na poddaszu”, „Przodek”, „Zamknięty pokój”, „Koszmar z przeszłości”). Derleth sięga po rodziny znane z oryginalnych utworów Lovecrafta – Bishopów, Marshów czy Whateleyów.
Częstym motywem jest także nawiedzony dom, który skrywa liczne tajemnice – zamknięte pokoje, okna pozwalające zajrzeć w inne wymiary czy podziemia, gdzie czciciele dawnych bóstw odprawiali swoje mroczne praktyki. Półki uginają się od tomów traktujących o rzeczach obcych normalnym zjadaczom chleba, z „Necronomiconem” na czele. W kreowaniu atmosfery zagrożenia i posępnej aury Derleth radzi sobie bardzo dobrze. Nie ma w tym nic dziwnego. Chociaż w Polsce kojarzy się go głównie z utworami H. P. Lovecrafta, był to pisarz niezwykle płodny, który napisał ok. 100 książek i 150 opowiadań, a największą sławę i uznanie przyniosły mu nie horrory, ale dzieła historyczno-obyczajowe – cykl „Sac Prairie” (M. Kołyszko „Tak, Derleth nas oszukał – ale jednak był wielki”, [w:] August Derleth, „Maska Cthulhu”, przeł. R. Jarosiński, Wydawnictwo IX, Kraków 2020, s. 208).
Na osobną wzmiankę zasługuje utwór „Lampa Alhazreda”. Jest to opowiedziana w fikcyjnym sztafażu historia twórczości H. P. Lovecrafta, wpisująca ją w mitologię Cthulhu. Główny bohater opowiadania, Ward Philips, otrzymał życiorys samego Lovecrafta. Jest więc chorowitym, samotnym pisarzem, tworzącym dla tanich czasopism i dla zarobku poprawiającym dzieła innych. W spadku po dziadku otrzymuje lampę wydobytą ze starożytnego grobowca i należącą niegdyś do samego Abdula Alhazreda. Ma ona niezwykłe właściwości. W jej świetle ukazują się wydarzenia z innego miejsca i czasu. Tak właśnie Ward Phillips trafia do Arkham, Innsmouth, głębin, gdzie śpi Cthulhu, czy na płaskowyż Leng. Wszystko to opisuje w swojej twórczości.
Regionu z pradawnym, nawiedzonym Arkham, mekką ekspertów od architektury (…). Podobnie jest w posępnym, złowrogim Dunwich, leżącym niedaleko Arkham, i w portowym, ponurym Innsmouth, gdzie, jak głoszą plotki, zbrodnia goni zbrodnię, ludzie znikają w tajemniczych okolicznościach, a w starych, cuchnących rybami i rozkładem domach krzewią się na wpół zapomniane kulty, nikt ich wszelako nie ściga, gdyż zarówno w tej, jak i w wielu innych sprawach, są rzeczy, których lepiej nie wywlekać na światło dzienne i które powinny same z siebie, stopniowo, powoli popaść w zapomnienie („Czyhający w progu”, s. 79).
August Derleth i H. P. Lovecraft nigdy w życiu się nie widzieli, prowadzili jednak ożywioną korespondencję. Derleth doceniał talent kolegi i oryginalność jego pomysłów. Do tego stopnia, że po śmierci Lovecrafta założył wydawnictwo Arkham House, by popularyzować dzieła Samotnika z Providence, którymi istniejące wydawnictwa nie były zainteresowane. To właśnie on, a nie Lovecraft, stworzył termin „mitologia/mity Cthulhu”. Trzeba jednak zaznaczyć, że część jego działalności budzi wśród fanów spore kontrowersje. Derleth miał bowiem własną wizję mitologii Cthulhu, co samo w sobie nie jest niczym złym, ale ponadto podejmował działania wskazujące, że zainspirował go do tego sam Lovecraft, co było nieprawdą.
Stąd też w opowiadaniach zawartych w zbiorze „Obserwatorzy spoza czasu” zamiast istot nieprzejmujących się moralnością i istniejących poza kategoriami dobra i zła zostaje zarysowany konflikt między Wielkimi Przedwiecznymi (do których należą Cthulhu, Hastur, Yog-Sothoth, Shub-Niggurath, Nyarlathotep, Azathoth) a Starszymi Bogami. Starsi Bogowie pokonali Wielkich Przedwiecznych i uwięzili, nakładając na nich swoje pieczęcie. Co więcej, tzw. Znak Starszych jest czymś, czemu nie są w stanie sprostać Wielcy Przedwieczni i ich słudzy. Jak widać, mamy tu odwieczną walkę dobra ze złem, która w oryginalnych opowiadaniach H. P. Lovecrafta w ogóle nie występuje.
„Obserwatorzy spoza czasu” H. P. Lovecrafta i Augusta Derletha to książka, która przypadnie do gustu fanom weird fiction. Emanuje z niej złowieszczy, przytłaczający klimat i przerażenie ludzi, którzy zajrzeli poza zasłonę rzeczywistości. Bo gdzieś tam, spętani, ale wciąż walczący o powrót, czyhają Wielcy Przedwieczni.
Barbara Augustyn
Autor: H. P. Lovecraft, August Derleth
Tytuł: „Obserwatorzy spoza czasu”
Tytuł oryginalny: „The Watchers Out of Time and Others”
Tłumaczenie: Robert P. Lipski
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Liczba stron: 537
Data wydania: 2021
