Henningowi Mankellowi sławę przyniosła seria kryminałów z Kurtem Wallanderem w roli głównej. Sprowadzenie działalności twórczej tego autora edynie do pisania powieści gatunkowych byłoby wielką niesprawiedliwością. Mankell to także autor dramatów teatralnych, scenariuszy filmowych oraz reżyser teatralny i dziennikarz. Jego życie podzielone było między Szwecję i Mozambik. Całe to spektrum biografii z łatwością odnajdujemy w „Grząskich piaskach” – zapiskach, które zaczął w 2014 roku, gdy dowiedział się, że wykryto u niego raka płuc.
Tytuł nawiązuje do wspomnienia z dzieciństwa – Mankell usłyszał kiedyś opowieść o mężczyźnie, którego wciągały ruchome piaski. Ta historia tak przemówiła do jego wyobraźni, że jeszcze przez wiele lat była to dla niego najgorsza możliwość śmierci. Teraz znalazł sam znalazł się w podobnej sytuacji, choć metaforycznie – nie wie, czy choroba go pochłonie, czy jednak ktoś go uratuje.
W notatkach tych mnóstwo jest powrotów do dzieciństwa. Mankell często posługuje się analogią do prowadzenia samochodu – żeby jechać do przodu, należy co chwilę zerkać w lusterko wsteczne. Takie „zerknięcie” w przeszłość to spotkanie z dawnymi znajomymi, wspominanie zapachów, smaków, ale i całych sytuacji. Pisarz z pewną tkliwością i rozrzewnieniem odtwarza szczegóły sprzed kilkudziesięciu lat – jakby znów był ośmio- czy dziesięcioletnim dzieckiem.
Powracającym motywem narracji pisarza jest „wewnętrzny pałac”, po którym nas oprowadza. W pokojach, do których drzwi przed nami otwiera, znajdują się nie tylko konkretne wspomnienia czy ludzie, ale także refleksie dotyczące świata, sztuki, historii lub literatury. Oglądamy więc razem z autorem konkretne obrazy, poznajemy szczegóły dotyczące ich powstania i zwiedzamy starożytne budynki. Mamy wrażenie, że Mankell mówi do nas, opowiada o sobie, o tym, co dla niego najważniejsze.
Jednak jednym z najistotniejszych bohaterów tej książki jest czas. Choroba jest tylko przyczynkiem do tego, by się nad nim pochylić i zastanowić. Autor wielokrotnie powraca do informacji, która zrobiła na nim wstrząsające wrażenie – atomowe odpady mają zostać zamknięte w specjalnych kapsułach i ukryte głęboko w skałach na sto tysięcy lat. Tyle czasu potrzebują, by utracić swoją toksyczność. Mankell liczy pokolenia, które to przeżyją, a liczba ta uświadamia mu ciągłość życia z jednej strony i smutnej spuścizny, którą zostawia po sobie współczesny człowiek.
Autor, zapewne dzięki chorobie, patrzy na świat z zupełnie innej perspektywy. Przygląda się człowiekowi jako autorowi wspaniałych dziel, budowli, ale i wielkiemu niszczycielowi przyrody, wyzyskiwaczowi innych.
„Grząskie piaski” nie są narracją o chorobie ani walce z nią. To raczej zapiski człowieka, który pogodził się z przemijalnością życia, ale czas i perspektywa, jaka została mu dana, zmusza go do przyjrzenia się sobie, światu i życiu.
Tytuł: Grząskie piaski
Autor: Henning Mankell
Tłumaczenie: Ewa Wojciechowska
Wydawnictwo: W.A.B.
Premiera: 18.11.2015
