„Encyklopedia. Notatki” Goncala M. Tavaresa to zestaw błyskotliwych aforyzmów i miniesejów na temat literatury, jej zadań oraz związków z innymi dziedzinami sztuki i życia. Zestaw tematów jest zresztą o wiele obszerniejszy, co usprawiedliwia użycie tytułowego terminu „encyklopedia”.
Nauka, wiara, sceptycyzm, strach, zbiorowa psychologia, prawda i fałsz, piękno i brzydota, muzyka a cisza. Aforystyczną metodę zapisu refleksji przez Tavaresa porównać można z pracami Waltera Benjamina czy Eliasa Canettiego.
Autor stara się przedrzeć przez wszystkie warstwy rzeczywistości, z którymi związana jest literatura i czynność pisania. Opisuje przy tym własny pomysł na stworzenie literackiej monografii totalnej, opatrując ją nazwiskiem najsłynniejszego chyba amerykańskiego krytyka literatury, Harolda Blooma. Upatruje w tym jeden ze sposobów na uprawianie literatury. Pisanie jako czynność reflektująca i komentująca samą siebie. Luźne uwagi na temat hybrydowej natury tego rodzaju aktu twórczego zamienia w obszerny manifest dedykowany Robertowi Musilowi i Rolandowi Barthesowi. Literatura staje się domeną tajemnicy, dysponując własnymi narzędziami i będąc skomplikowaną abstrakcją zaprzeczającą kopiowaniu realnego świata. „Literatura nie jest kopią przedmiotów świata: dom to nie dom, stół to nie stół. Literatura ma swoje własne przedmioty, zupełnie inne od tych, które istnieją w życiu żywych. Nie bierz pisarza za człowieka ustawiającego meble”.
Tavares prowadzi przy tym brawurowy dialog z trzema pisarkami, którym zadedykowana jest książka: Marią Zambrano, Marią Filomeną Molder i Marią Gabrielą Llansol. Pamięć i zapomnienie, miłość i nieobecność, życie i śmierć okazują się najważniejszym tworzywem wszystkich możliwych rozważań literackich i artystycznych. „I fikcje, w swojej masie, jako niecierpliwe stany bezruchu, które mogą się mnożyć w nieskończoność, nigdy się nie krzyżując i jednocześnie wykonując ten spokojny i nieustanny ruch, który jest prawdą”. Tavares stawia literaturę na równi z filozofią, wymagając zajmowania się czymś dalece ważniejszym, aniżeli tylko rozwiązywaniem zagadki „kto zabił”.
Jest to intensywne doświadczanie innego poziomu rzeczywistości. Jedynie w literaturze istnieje przestrzeń nieskończonych możliwości, za pomocą których pisarz ma obowiązek próbować opisać świat. „Pisarz robi to, co jeszcze nie zostało zrobione”.
Autor: Goncalo M. Tavares
Przełożył: Wojciech Charchalis
Wydawnictwo: Słowo/obraz terytoria
Rok wydania: 2018
