Gdy zniknęły gołębie – Sofi Oksanen

oksanen„Gdy zniknęły gołębie” fińskiej pisarki Sofi Oksanen to dramatyczna i brutalna narracja o ludziach uwikłanych i zamkniętych w życiu upływającym między dwoma totalitaryzmami: sowieckim i nazistowskim. Z sytuacji, w których znajdują się bohaterowie, nie ma dobrego wyjścia. Paradoksalnie jednak nie można całej winy zrzucić na historię. Za ich położenie i decyzje odpowiedzialne są również konwenanse, ślepy bunt w obliczu katastrofy, rozpaczliwe dążenie do bycia w gronie zwycięzców za wszelką cenę.

Oksanen zestawia ze sobą, czasami w dość wyrafinowany lub pokrętny sposób, podłość i bohaterstwo. Przyzwoitość towarzyszy zdradzie, a zwykła maskarada, mająca początkowo tylko wywrzeć wrażenie na otoczeniu, zamienia się w szereg błędów prowadzących do zbrodni. To książka o ludzkich wyborach w świecie sterroryzowanym zbrodniczymi ideologiami.
Historyczne tło powieści Oksanen rozpięte jest między 1941 rokiem i wkroczeniem Niemców do włączonej już wówczas do ZSRR Estonii a połową lat sześćdziesiątych, gdy w Estońskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej dochodzi do studenckich protestów. W tym okresie rozgrywają się wydarzenia, które w brutalny i niszczący sposób wpływają na losy bohaterów powieści.

Trójka przeciętnych Estończyków: Edgar Parts, jego żona Juudit i kuzyn Roland zostaje wplątana w wielkie wydarzenia historyczne, które tylko z pozoru w niewielkim stopniu dotyczą takich ludzi jak oni. W rzeczywistości bohaterowie stają się ofiarami czy – jak chcą niektórzy – „nawozem” historii. Wszyscy postępują w podobny sposób, który doprowadza ich do katastrofy. Próbują dostosować się do tragicznych czasów, ale szereg błędnych kalkulacji i wyborów wpędza ich w zasadzkę, z której nie potrafią znaleźć wyjścia.

Oksanen w niezwykle precyzyjny sposób buduje portrety psychologiczne swoich bohaterów. Czarnym charakterem jest wśród nich niewątpliwie Edgar Parts. Opisując jego motywacje i postępowanie, autorka stworzyła wnikliwe studium kolaboracji i upodlenia, wywołanych nie tylko przez niesprzyjające okoliczności czy totalitarne systemy pożerające jednostkę, ale także postawę bohatera. Głupia i zazwyczaj nieszkodliwa chęć imponowania otoczeniu zamienia się w niepohamowaną żądzę władzy i wszelkich przywilejów z niej płynących. Cena, jaką przychodzi za to zapłacić, nie ma dla Partsa żadnego znaczenia. Jest on gotów służyć każdemu władcy swojego kraju. Mistyfikacje, przy pomocy których próbuje zapewnić sobie bezpieczeństwo i zatrzeć niewygodną przeszłość, prowadzą do szeregu zbrodni i tragedii w jego otoczeniu. Do grona ofiar Partsa należą także jego żona i kuzyn, dokonujący diametralnie odmiennych wyborów życiowych. Roland nie pogodził się z utratą niepodległości swojego kraju i należał do grupy partyzantów walczących niemal do połowy lat pięćdziesiątych z sowieckim reżimem. Jest wyrzutem sumienia Edgara, który w neofickim zapędzie i strachu przed ewentualną karą próbuje zrzucić odium winy za przestępstwa, których dopuścił się, współpracując z nazistami, na wyimaginowanego bohatera książki o faszystowskich zbrodniach w Estonii. Jego kłamliwe dzieło staje się produktem kolaboracji doskonałej, pozbawionej etycznych wątpliwości, będącej w służbie systemu totalnego, który na użytek uwięzionych w nim ofiar fabrykuje fałszywą historię i teraźniejszość.

Jest wreszcie Juudit tkwiąca w nieszczęśliwym małżeństwie z mężczyzną o niejasnej seksualności. Pod naciskiem otoczenia i okoliczności nie potrafi się z niego wyzwolić inaczej niż tylko przez kolejne związki z mężczyznami. Życie Juudit przepełnione jest smutkiem, lękiem i nieszczęściem. To jeszcze jedna historia bez szczęśliwego zakończenia. Juudittakże musi milczeć na temat swojej przeszłości, która zabrała ze sobą jej wszystkie plany, nadzieje i wielkie uczucie. Staje się podwójną ofiarą: jako kobieta i potencjalny wróg systemu. Nie potrafi stworzyć jakiejkolwiek skutecznej strategii postępowania i wpada w pułapkę, z której już się nie wydostanie.

Książka Oksanen zmusza do refleksji nad rzeczywistością, w której zło nie tylko zwycięża, ale i pozostaje nieukarane. Lekcja, która po krwawym dwudziestym wieku wciąż pozostaje nieodrobiona.

Autorka: Sofi Oksanen
Tytuł: Gdy zniknęły gołębie
Przełożył: Sebastian Musielak
Wydawnictwo: Czarne
Data wydania: 29 kwietnia 2015

About the author
Ewa Glubińska
historyczka, feministka, wielbicielka herstories pisanych przez życie i tych fikcyjnych również

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *