Eros i Psyche – romans wszechczasów

W mitach greckich, podobnie jak w każdej mitologii, znajdują się opowieści mające charakter alegoryczny i właściwie nie będące mitami w ścisłym tego słowa znaczeniu. Czymś takim jest opowieść o Erosie i Psyche, w której warstwa romantyczna została dorobiona do prostego filozoficznego stwierdzenia, że czym innym jest popęd seksualny, symbolizowany przez Erosa, a czym innym „miłość serca”, którą uosabia Psyche. Przedstawiano też Erosa jako „zwierzęcą”, kierowaną przez bezmyślne popędy część człowieka, a Psyche jako ludzki intelekt i wrażliwość. Z czasem wokół tego dualizmu narosła cała legenda, którą pozwolę sobie tu przedstawić.

Psyche była dziewczyną z dobrego domu, tak bardzo piekną, że porównywano ją do samej Afrodyty, a ona przez skromność nie protestowała. Rozzłoszczona tym bogini wysłała do niej swego syna Erosa, i przykazała mu, żeby za pomocą swych strzał rozniecił w Psyche płomień pożądania, skierowany ku jakiemuś potworowi. Warto tu podkreślić, że choć na ogół Eros przedstawiany był jako mały chłopiec, w tej konkretnej opowieści jest dorosłym mężczyzną. Zjawiwszy się w domu Psyche miał szczery zamiar wykonać wolę matki, jednak uroda i słodycz dziewczyny zauroczyły go. Postanowił ją uwieść, co mu się zresztą całkowicie udało. Pojawiał się u młodej kochanki w nocy i zawsze przestrzegał ją, by nie zapalała światła, gdyż jeśli ujrzy jego twarz, bedą musieli się rozstać.

Psyche była nie tylko piękna i słodka, ale też głupia jak but. Zwierzyła się z nocnych odwiedzin swoim siostrom, które – nie wiadomo, złośliwie czy z autentycznego zaniepokojenia – poradziły jej, by jednak przyjrzała się swemu nocnemu gościowi, gdy ten zaśnie. Dziewczyna dałą się namówić i następnej nocy, gdy Eros spał, zapaliła lampkę oliwną i pochyliła się nad nim, by przyjrzeć się jego twarzy. Ujrzawszy boskie oblicze przelękła się tak bardzo, że upuściła lampkę. Gorąca oliwa poparzyła Erosa, który zbudził się i uciekł, zapowiadając przedtem Psyche, że przez głupią babską ciekawość ściągnęła nieszczęście na ich oboje.

Antyczni Grecy twierdzili, że boga można zranić, mało tego – wszelkie boskie rany goją się trudno i boleśnie. Tak więc Eros udał się do Apollina na leczenie, a Psyche była zmuszona uciekać przed gniewem Afrodyty. Wcale nie było to łatwe, gdyż bogini wysłała za nią pościg, postanowiła bowiem sama rozprawić się z dziewczyną swego syna. Nie chodziło już nawet o urodę śmiertelniczki. Do szału doprowadziła Afrodytę mianowicie wieść, że Psyche jest w ciąży. Perspektywa zostania babcią była czymś nie do zniesienia dla próżnej bogini miłości. Ścigana przez wysłanników teściowej in spe Psyche zdołała jakoś ukrywać się przez kilka miesięcy, w końcu jednak została odnaleziona i zawleczona przed oblicze bogini. Afrodyta, choć istotnie była wściekła na biedną dziewczynę, nie mogła jednak zdobyć się na skrzywdzenie jej. Uwięziła ją tylko w jaskini i postanowiła znaleźć jakieś wyjście z sytuacji.

Tymczasem Eros, który doszedł już do siebie, udał się do Zeusa, prosząc go o wstawiennictwo. Wsławiony rozlicznymi romansami król bogów wysłuchał go z całą wyrozumiałością i udał się do Afrodyty. Przypomniał jej, że jest matką Erosa i boginią miłości, nie zemsty, a jej syna i śmiertelniczkę połączyła prawdziwa miłość. Afrodyta, która i tak już ochłonęła, zgodziła się wypuścić Psyche z więzienia i oddała ją Erosowi, a Zeus obdarzył ją nieśmiertelnością. Młoda para zamieszkała na stałe na Olimpie, gdzie Psyche urodziłą dziewczynkę, Hedonę. Wychowaniem dziecka zajęła się Afrodyta, która uwielbiała i rozpieszczała wnuczkę, jak tylko mogła.

„Eros i Psyche” to ulubiony mit wielu malarzy i poetów wieków średnich. Jego wartość alegoryczna była dla nich mało interesująca, natomiast historia miłości skrzydlatego bożka do śmiertelnej dziewczyny inspirowała ich do tworzenia wspaniałych dzieł. A najzabawniejsze jest to, że nie wiadomo nawet, czy to uczciwy starożytny mit, czy też względnie późna naleciałość…