Eksperymenty na biednych. Polityczny, moralny i ekonomiczny spór o to, jak pomagać skutecznie – Adam Leszczyński

Tytuł tej książki jest niezwykle niewygodny. XXI wiek i eksperymenty na ludziach? Wydaje się to niemożliwe. Jednak Adam Leszczyński używa tego tytułu jak najbardziej na miejscu. „Eksperymenty na biednych. Polityczny, moralny i ekonomiczny spór o to, jak pomagać skutecznie”. I to właśnie ten podtytuł doprecyzowuje intencję autora, którą jest próba odpowiedzi na pytanie o pomoc dla krajów najuboższych.

Ekonomia rozwoju to jedna z najbardziej popularnych dziedzin nauk ekonomicznych. Przy wciąż rosnącej różnicy pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi państwami aktualne staje się pytanie o wsparcie dla krajów, w których ludzie umierają z głodu. Ciągle jest to – o czym wnioskujemy z książki Leszczyńskiego – stąpanie po kruchym lodzie, stąpanie ślepca. To ciągłe próby, często nieudane, zupełnie oderwane od kultury i tradycji kraju wymagającego wsparcia, zbyt mocno osadzone w zachodnim, białym świecie. Autor wskazuje kilka przyczyn tych chybionych pomysłów, śledzi przebieg i pokazuje efekty najbardziej znanych z nich (m.in. laptop dla każdego dziecka, mikropożyczki).

Podczas lektury tej książki nasuwa się to samo pytanie, które towarzyszyło mi przy „Głodzie” Martina Caparrósa – komu zależy na utrzymaniu biedy, kto chce na tym zarobić? Od lat prowadzone są przecież kampanie na rzecz zmniejszenia ubóstwa czy głodu w Afryce oraz krajach azjatyckich. Gdzie popełniamy błąd, że nic się nie zmienia? Nie bez powodu autor odnosi się do kolonializmu, zwraca uwagę na język, jakim posługują się ekonomiści – język władzy i przemocy. Wstrząsającym i wiele o tym mówiącym fragmentem jest wypowiedź nigeryjskiego pisarza Chinuy Achebe, zaproszonego na konferencję wielkiej międzynarodowej instytucji finansowej. Otoczony przez białych mężczyzn uświadamia sobie swoją i ich rolę na tym spotkaniu, porównuje to do pisania fikcji literackiej. „Siedzicie tu, snując wasze wyrafinowane teorie, które będą testowane w waszych wyobrażonych laboratoriach. (…) Mam dla was wiadomość. Afryka nie jest fikcją. Afryka to ludzie, prawdziwi ludzie. Pomyśleliście o tym?” (s. 216)

Leszczyński pokazuje, że „skuteczny altruizm” – niezależnie, jak szczytne idee by mu towarzyszyły – jest najczęściej wynikiem polityczno-moralnej kalkulacji. Kraje „zacofane” zamieniły się w kraje „rozwijające się”, ale tylko z nazwy. Autor przybliża nam ważne wątki dyskusji na temat pomysłów, jak wyciągnąć z nędzy najbiedniejsze kraje świata. Refleksja po tej lekturze jest dość smutna – problem pomocy najuboższym mocno uwikłany jest w zależności polityczne, ekonomiczne i moralne. Trudno znaleźć właściwą drogę, by go rozwiązać, choć badacz stara się nam podpowiedzieć, co zrobić w skali mikro.

„Eksperymenty na biednych” to niezwykle ważna książka na polskim rynku – wciąż jest u nas za mało opracowań dotyczących pomocy rozwojowej. Adam Leszczyński pokazuje złożoność tego problemu oraz uzmysławia czytelniczkom i czytelnikom jego ogrom, zachowując przy tym obiektywizm i racjonalizm osądów.

Tytuł: „Eksperymenty na biednych. Polityczny, moralny i ekonomiczny spór o to, jak pomagać skutecznie”

Autor: Adam Leszczyński

Wydawnictwo Krytyki Politycznej

Instytut Studiów Politycznych PAN