W wielu kulturach bycie kobietą to przekleństwo, które piętnuje na całe życie i decyduje o jego przebiegu. Skazuje na zamknięcie, zmusza do milczenia i rezygnacji z samorealizacji. Kobiecość jest skrywana, zasłaniana, sprowadzona do funkcji rozrodczych. Najważniejszą rolą kobiety jest bycie matką syna. Córki są niepożądane, ich narodziny zagrażają materialnej i społecznej pozycji rodziny.
W ten świat wprowadza nas Tahar Ben Jelloun swoją książką „Dziecko piasku”. To powieść pełna ukrytych znaczeń i odwołań do tradycji literatury arabskiej. Jej bohaterami są kobiety i mężczyźni, zamknięci w ciasnym gorsecie wielowiekowych tradycji oraz tajemniczy pamiętnik, zawierający zapis traumatycznych doświadczeń przekraczania granic płci, odkrywania własnej cielesności i poszukiwań prawdy o sobie.
Historia ma wielu narratorów. Pierwszym z nich jest sam bohater. Urodzony jako ósma córka w zamożnej rodzinie, z woli ojca ma być wychowywany jako mężczyzna, który kiedyś stanie się głową rodziny i przejmie pieczę nad rodzinnymi interesami. Zręczny kamuflaż i cała misterna gra odgrywana przed otoczeniem pomagają rodzicom przez długi czas ukrywać prawdę o faktycznej płci dziecka. Dopiero kiedy Ahmed dorośnie zacznie odkrywać swoją właściwą tożsamość. Po śmierci despotycznego ojca cała kunsztowna piramida kłamstw zaczyna się rozsypywać. Ahmed rozpoczyna swoją eskapadę w środowisko ludzi z marginesu, poznając smak mrocznej erotyki i w wymyślny sposób mszcząc się na swoim najbliższym otoczeniu, które obwinia o zmarnowane życie. Przyjmuje imię Zahra , ale nie staje się przez to kobietą, pozostaje zawieszony pomiędzy światem męskim i żeńskim. Dopiero po jego śmierci otoczenie poznaje prawdę o podwójnym życiu Ahmeda-Zahry. Dziennik zaczyna trafiać w ręce kolejnych czytelników. Jest wśród nich bajarz, ale spotykamy i Fatumę. Twierdzi ona, że jest to jej sekretny pamiętnik z czasów, kiedy prowadziła swoją grę ze światem, zmieniając się za sprawą stroju i zachowania w mężczyznę.
„Dziecko piasku” to mistrzowsko skonstruowana powieść szkatułkowa. Kolejna z narracji wiedzie nas do następnych wątków, z których każdy to odmienna wersja szalonej legendy o kobiecie żyjącej wbrew swej woli jako mężczyzna. Ben Jelloun stawia pytania o granice autokreacji i podporządkowania się jednostki kulturze, nakazom tradycji i religii. W jego książce kobiety dostrzegają swoją społeczną ułomność, a jej przezwyciężenie może się jedynie dokonać poprzez transgresję. Zamieniając się w mężczyzn automatycznie opuszczają sferę tabu i zaczynają zajmować uprzywilejowane miejsce w patriarchalnym społeczeństwie. Jednak w tym miejscu zaczynają czuć się niepewnie i źle. Ich gra w tożsamość przynosi z sobą jedynie bezbrzeżny smutek i gorycz, nigdy zaś wyzwolenie.
Tahar Ben Jelloun stworzył finezyjną opowieść o życiu bez nadziei na zmianę, mówiąc w imieniu milczących i zepchniętych na margines. Dziennik Ahmeda zamienia się w Księgę- przewodnik po ich świecie.
Ewa Glubińska
Tytuł: Dziecko piasku
Autor: Tahar Ben Jelloun
Przełożył: Jacek Giszczak
Premiera: 1 października 2013
Wydawnictwo: Karakter
Ilość stron: 206
