Utrwalone przez romantyzm wzorce osobowe do dziś są żywe w świadomości narodowej Polaków. Mit męczennika, bojownika, herosa jest stale obecny w sztuce czy literaturze. Ewa Toniak, historyk i krytyk sztuki, mocno związana z krytyką feministyczną obrała jako cel swojej analizy motyw tyrtejski w literaturze i sztuce XIX w. Sięga nie tylko do dzieł romantycznych – również współczesna sztuka jest obszarem jej badań.
W „Śmierci bohatera” autorka próbuje zdefiniować heroizm dzisiejszy i ten „modelowy” (romantyczny, bo czyż jest jakiś inny?). Duży nacisk kładzie na kwestię płci i wynikające z jej podziałów stereotypy. Pojawia się tu m.in. sylwetka Emilii Plater („Śmierć pułkownika”), która staje się punktem wyjścia do rozważań o charakterze genderowym. Niezwykle interesujące są te wywody prowadzone z perspektywy feministycznej. Toniak pokazała dwie przestrzenie: męską (szorstką, brutalną, ale i rycerską, bohaterką) i żeńską („salonową”, delikatną, efemeryczną) oraz ich wzajemne przenikanie się. Między innymi Platerówna właśnie naruszyła ten porządek, normę – przywdziewając mundur, dosiadając konia, wykazując się odwagą. Uczona zwraca również uwagę np. na feminizację męskiego ciała w sztuce romantycznej.
Ciekawy jest także związek arii Figara Mozarta z dziełami Mickiewicza (Pieśń Konrada). Autorka wskazuje na charakterystyczne dla intersującego nas motywu przebranie (jako zabieg sceniczny) i w jego kontekście omawia „zamaskowane” kobiety-bohaterki. Zwraca też uwagę m.in. na homoerotyzm, odkrywanie płci, płeć jako alegorię ojczyzny. Bardzo ciekawie omawia wizerunek bohatera (np. Kościuszki) i jego atrybutów (symboli) w sztukach plastycznych.
„Śmierć bohatera” dotyka tylko interesujących autorkę punktów, skupia się wyłącznie na tematach, które chce ona podjąć – unika np. analizy całych utworów, dzięki czemu praca ma charakter spójny i nie nuży dygresjami. Punktem wyjścia dla każdego rozdziału jest spotkanie autorki ze współczesną sztuką, która w jakiś sposób odwołuje się do mitu tyrtejskiego – najczęściej z nim polemizując.
Wywód intertekstualny pomaga nie tylko szeroko omówić daną kwestię, ale i pokazuje zasięg konkretnego zjawiska. Toniak szuka punktów wspólnych w różnych tekstach kultury, także współczesnych. Trudna i wymagająca to publikacja, ale niezwykle interesująca i odkrywcza.
Kinga Młynarska
- Tytuł: Śmierć bohatera
- Autor: Ewa Toniak
- Okładka: broszurowa
- Liczba stron: 264
- Data wydania: 2015
- Wydawnictwo: słowo/obraz terytoria
