Dubravka Ugrešić – Kultura karaoke

Kultura-Karaoke_Dubravka-Ugreaicimages_big21978-83-64057-14-4Niedawno wydany esej Dubravki Ugrešić jest interesującą propozycją z wielu powodów. Możemy odczytać go jako quasi-manifest z pogranicza teorii kultury i socjologii. Istotny wydaje się również kontekst (post)jugosłowiański, określający przede wszystkim znaczenie titoizmu dla tamtejszej kultury. Na uwagę zasługują wątki autobiograficzne, podmiotowy sposób prowadzenia narracji, świadomie eksponowany subiektywizm. Jednym słowem, Kultura karaoke Ugrešić pozostaje w ramach gatunkowych i udowadnia, że esej jest wciąż atrakcyjną formułą literacką.

Kultura karaoke to przede wszystkim zapis obserwacji i diagnoza współczesnej epoki, na której kultura masowa i internet odcisnęły rewolucyjne piętno. Rewolucyjne, chociaż ten postpostmodernizm w zasadzie niczego nowego nie wniósł, nie odkrył – zmieniły się jedynie formy i tempo komunikacji, a wraz z nimi percepcja czasu. Przede wszystkim też ostatecznie odwróciła się hierarchia pomiędzy autorem a odbiorcą, a tym samym pomiędzy profesjonalistą a amatorem. Dzieło pozostało produktem ubocznym. Sztuka zegalitaryzowała się na niespotykaną dotąd skalę, urzeczywistniając socjalistyczny postulat i pozostając w niewoli wolnego rynku jednocześnie. Stąd metafora karaoke – sztuki, a właściwie każdego ludzkiego działania, którego podstawą jest anonimowa imitacja, bez pretensji do wielkości, gloryfikująca i ośmieszająca oryginał jednocześnie. W kulturze karaoke każdy ma prawo głosu, ostatecznie rozmywa się granica pomiędzy sztuką wysoką a niską, ponieważ instytucje straciły prawo do sądzenia i segregacji tworów kultury. Władza jest po stornie odbiorcy-amatora, któremu dawni profesjonaliści nie są do niczego potrzebni. Ugrešić odrazuje to za pomocą metafory nastolatka z iPodem, zajmującego miejsce w tramwaju, któremu przygląda się stara kobieta z siatkami zakupów, absolutnie niezdolna do wywarcia na niego wpływu. Nastolatek jest symbolem kultury karaoke, ślepej i głuchej na dawne wzorce odbioru kultury. Starsza kobieta – relikt epoki przedinternetowej – jeżeli w ogóle miałaby się porozumieć z młodym człowiekiem, to za pomocą jego języka. Ugrešić próbuje otworzyć oczy tym, którzy utożsamiają się z dawnym modelem kultury: „wy potrzebujecie tego nastolatka, on was – nie. On jest widoczny, wy nie”. Paradoksalnie, to „nastolatek”, który ma władzę i którego głos jest decydujący, jest anonimowy, a tym samym może czuć się jeszcze bezpieczniej.

Dubravka Ugrešić na kulturę karaoke patrzy z zaniepokojeniem, nie brakuje jej jednak dystansu do samej siebie. Kultura popularna – imitujące sztukę rękodzieło, anonimowa literatura internetowa, telewizyjne programy typu talent-show, świat MMORPG i wiele, wiele innych zjawisk – to dla niej obca przestrzeń, wobec której nie odczuwa żadnej potrzeby przynależności. Zdaje sobie jednak sprawę, że wszystkich tych przemian w kulturze się nie odwróci ani nie zatrzyma, konieczna jest koegzystencja, jeśli nie kompromis. Ugrešić, pomimo często pojawiających się pokus, ostatecznie odmawia sobie prawa do oceny ludzi-karaoke. Przeraża ją pustka, jaka wyziera z imitacji, z pozbawionej roszczeń, naiwnej amatorszczyzny, ale nie jest w stanie uznać swojego życia za „mniej puste”. Elitarna perspektywa pisarki i literaturoznawczyni nie daje jej moralnego prawa do pozbawiania innych głosu. Niestety jednak zrównanie roli Autora i Odbiorcy, wzajemne naśladownictwo pomiędzy kulturą wysoką i niską, wciąż stanowi kontrowersję, w wyniku której przeważnie stratne jest Dzieło.

Joanna Bierejszyk

Autor: Dubravka Ugrešić

Tytuł: Kultura karaoke

Wydawnictwo: Korporacja Ha!art

Miejsce: Kraków

Rok: 2013

Liczba stron: 102

About the author
doktorantka literaturoznawstwa US, absolwentka psychologii US. Na portalu Szuflada redaguje dział Literatura Świata, przez słowo „świat” rozumiejąc nie tylko zróżnicowaną przestrzeń, lecz miejsce burzliwego i mało romantycznego współżycia kultur podporządkowanych wspólnej, ludzkiej naturze. Interesuje się między innymi literaturą postjugosłowiańską oraz recepcją Bałkanów w literaturze polskiej, regionalizmem, geopoetyką, postkolonializmem. Publikuje tu i ówdzie.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *