Jestem wielką fanką Dawida Grosmana. Z ręką na sercu mogę polecić wszystkim jego rewelacyjne Patrz: pod miłość i Kto ze mną pobiegnie. Aczkolwiek ostatnio wydana w Polsce powieść Bądź mi nożem wprawiła mnie w lekką dezorientację.
I już nie wiem, czy lubię jego książki, czy nie lubię. Tamte są świetne, ta mnie zaskoczyła nudą, monotonnością jakby nieudanych romansów, które pisarz próbuje ”uksiążkowić”/„utreściowić”. Zastanawiam się teraz, jak książkę zrecenzować, żeby siebie nie urazić… Faktem jest, że izraelski pisarz zalicza się do szacownego grona Mistrzów Literatury obecnych czasów, ale to nie znaczy, że cokolwiek wyjdzie spod jego pióra, muszę chwalić. Zaskoczyła mnie jego ostatnia powieść, być może nie zrozumiałam jej wymowy do końca albo po prostu nie lubię przydługich tekstów o miłości. Ale zacząć chyba wypada od tego, że w tej książce istotną rolę odgrywa Franz Kafka i Milena Jasenska. Nie bezpośrednio, bo nie o nich Grosman traktuje. Są raczej pośrednim przyczynkiem, założeniem czy modelem powstałej powieści. Bądź mi nożem to literatura epistolarna, w której zakochany Jair prowadzi korespondencję z raz widzianą, a właściwie zauważoną tylko, Miriam. Myślę, że autor był pod wrażeniem „listów do Mileny” Franza Kafki i pod wpływem lektury stworzył swoją powieść. Przynajmniej tak mi się skojarzyło. Takie wysnułam założenie. Trochę na oślep, ale spróbujmy. Może w ten sposób i ja sama przekonam się do książki. Zatem wróćmy do Mileny Jasenskiej, smutnej, ale jakże ważnej postaci czeskiej sceny literackiej. (Piszę smutnej, ale zapominam dodać – jakże wielkiej. Przed swoją śmiercią w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück uratowała wiele innych osób, była również olbrzymią podporą psychiczną dla pozostałych więźniarek). Milena Jasenska spotkała się z Kafką przy okazji tłumaczenia na język czeski któregoś z fragmentów jednej z pierwszych powieści niemieckojęzycznego pisarza. Widzieli się ponoć krótko, ale połączyło ich niesamowite uczucie, o którym Kafka pisał w listach do tłumaczki.
I tak też jest z Jairem z powieści Grosmana. Pisze list do Miriam, ale nie spodziewa się odpowiedzi. „Miriam. Nie znasz mnie, a gdy do Ciebie piszę, ja także nie do końca znam siebie. […] Widziałem Cię przedwczoraj na zjeździe absolwentów, Ty mnie nie znałaś […]” (s. 9-10). Gdy bohater dostaje odpowiedź, jego życie zostaje przewartościowane. Żyje tylko ukochaną kobietą. Pisze do niej, czasem po kilka razy dziennie. I tak jest przez pierwsze pół książki. Miłość to fiksacja autora. Mam wrażenie, że w oparciu o nią buduje wszystkie wartości, a właściwie: ona jest tą największą. Bohater Bądź mi nożem proponuje swojej ukochanej listowny romans, romans tuż obok ich realnego życia. „Chcę mieć z Tobą dziesięć różnych romansów, i niech każdy z nich sprowokuje do mówienia i wywoła we mnie zupełnie innego człowieka, człowieka mi nieznanego. Po to ludzie się łączą, prawda? […] Czy proszę o zbyt wiele?” (s. 86). Miriam, choć z początku jest zła na siebie, że odpowiada na listy, po pewnym czasie stwierdza, że chciałaby tę miłość urzeczywistnić. Chce trwać przy boku Jaira. Pisze: „Całą noc się kochaliśmy i w ogóle nie rozmawialiśmy. Tylko takie śmieszne rozmówki. Powiedziałam, że przez Ciebie mam dreszcze na plecach.[…] (s. 322).
Książka to opowieść o miłości. Nie pomylę się chyba, jeśli na piszę, że o miłości smutnej, przeszywającej. O całkiem nieudanej realności i próbie zmian. Przejście w świat fantazji o kochaniu tak pięknym, że aż nieprawdziwym…
Ula Orlińska-Frymus
Autor: Dawid Grosman
Tytuł: Bądź mi nożem
Wydawnictwo: Świat Książki
Przełożyła: Marta Dudzik- Rudkowska
Miejsce: Warszawa
Rok: 2014
Liczba stron: 432
