Człowiek może położyć kres swojemu życiu. Ale nieśmiertelności kresu położyć nie może.
Milan Kundera, „Nieśmiertelność”. Recenzja.
Pisanie o nieśmiertelności stanowi nie lada wyzwanie. Nieśmiertelność bowiem jest w życiu każdego z nas więcej niż obecna, choć bezwiedna i nieuchwytna. „Nieśmiertelność” – siedmioczęściowa, wybitna powieść Milana Kundery (ur.1929) doczekała się niedawno wznowienia nakładem wydawnictwa W.A.B. w znakomitym przekładzie Marka Bieńczyka.
Fabuła rozgrywa się w dwóch wątkach. Pierwszy to życie Agnes, jej męża Paula i siostry Laury. Drugi przybliża nam życie Goethego i Bettiny von Arnin. W powieści tej jednak treść pełni rolę drugoplanową: to nie ona jest pretekstem to snucia przemyśleń, ale przemyślenia stanowią centrum i oś wydarzeń.
Chodzi o nieśmiertelność. Pisarz oświadcza: O wiele istotniejsze od słowa „kochać” są słowa „wiecznie” oraz „wola”. Nieśmiertelność, a więc i metody, którymi posługuje się (czasem zupełnie bezwiednie) człowiek, aby ją uzyskać, np. poprzez niepowtarzalność, dążenie do sławy oraz ciało – nośnik śmierci i miłości. Niepowtarzalność. Tej, z nutką goryczy, a może i ironii czy cynizmu, przeciwstawia autor powtarzalność gestów i twarzy: Jeden samochód od drugiego odróżnia jedynie numer serii. Numerem na egzemplarzu ludzkim jest twarz, przypadkowy i niepowtarzalny zbiór rysów. W zbiorze tym ani dusza, ani to, co nazywamy ja, wcale się nie ujawniają. Twarz jedynie nadaje egzemplarzowi numer (s. 19). A jeśli powtarzalność i wykluczenie wyjątkowości oznacza cierpienie: „Myślę więc jestem” to powiedzenie intelektualisty, który nie docenia bólu zębów. „Czuję, więc jestem” jest prawdą o wiele większym zasięgu, dotyczącą każdego żywego stworzenia. Moje ja samą myślą nie różni się istotnie od waszego. Wielu ludzi mało myśli: myśli wszyscy mniej więcej to samo, przekazując, pożyczając, kradnąc sobie wzajemnie nasze myśli. Ale gdy ktoś nadepnie mi na nogę, ja tylko czuję ból. Fundamentem ja jest nie myśl, lecz cierpienie, uczucie najbardziej podstawowe ze wszystkich (s. 257).
W tej egzystencjalnej, postmodernistycznej powieści Kundera zamyśla się też nad opozycją: fikcja a rzeczywistość, podobnie jak w przypadku niepowtarzalności, nieśmiertelności i powtarzalności, balansując na granicy pojęć i definicji. Ideały ceni się bardziej niż życie ludzkie, a ideały bezsprzecznie należą do świata fikcji, w przeciwieństwie do życia, nieodłącznego elementu rzeczywistości. W filozoficznej „Nieśmiertelności” sporo jest też zamyślenia i – można by rzec – ubolewania nad późną nowoczesnością (no właśnie, czym jest „absolutna nowoczesność”, a czym „prawa człowieka”?) i tym, co uczyniła z człowiekiem: biografia, rozumiana jako punkty z kwestionariusza, ważne dla pracodawcy lub innego „innego” wyznacza bieg życia współczesnego człowieka, a „szosa” w dzikim pędzie z punktu A do punktu B zagubiła istniejącą samą dla siebie przestrzeń „drogi”.
„Nieśmiertelność” pobudza do głębokiej refleksji, celnymi spostrzeżeniami trafiając w samo sedno człowieczeństwa i jednocześnie je wyszydzając. Liczne odwołania do świata sztuki i literatury oraz doskonała analiza psychologiczna postaci czynią z już i tak doskonałej powieści lekturę wybitną. Pozycja absolutnie obowiązkowa!
Dorota Słapa
Autor: Milan Kundera
Tytuł: Nieśmiertelność
Wydawnictwo: W.A.B.
Rok wydania: 2015
Liczba stron: 430
Ocena: 5/5
