Stanisława Przybyszewska może być szerzej znana jako autorka sfilmowanego przez Andrzeja Wajdę dramatu „Sprawa Dantona”. Nie da się jednak ukryć, że pisarka ta jest zapomniana i kojarzona (jeśli w ogóle) jedynie z nazwiskiem ojca – Stanisława Przybyszewskiego, którego była nieślubną córką. „Cyrograf na własnej skórze” to zbiór siedmiu nigdy niepublikowanych opowiadań. Ta namiastka twórczości autorki pokazuje jej niezwykły talent i bardzo interesujące spostrzeżenia, dotyczące przede wszystkim ludzi.
U Przybyszewskiej – tworzącej w dwudziestoleciu międzywojennym – znaleźć można motywy charakterystyczne dla epoki. Autorka przygląda się ludziom, bada motywy ich działania i wyborów. Tematem przewodnim tekstów jest sytuacja kobiet – ich praca, relacje z mężczyznami, prostytucja. Pisarka daleka jest jednak od oceniania – oddaje głos bohaterkom, które często argumentują wprost swoje decyzje albo pozostawiają nas jedynie z domysłami. Protagonistki to silne osobowości, wiedzą, czego chcą i konsekwentnie dążą do obranego celu. Definiują się poprzez działanie – są w ciągłym ruchu, życie nie przepływa im gdzieś obok, one stoją w samym jego centrum, decydując o formie. Szukają miejsca pełnego wolności w przestrzeni pomiędzy pracą zawodową a życiem prywatnym. „Zastrzega sobie wyłączne posiadanie własnego życia” – słowa pisarki idealnie pasują do biografii każdej z bohaterek.
Tom międzywojennych tekstów Przybyszewskiej to kolejny niezwykle ważny element historii literatury polskiej tworzonej przez kobiety. Dziś ponownie odczytuje się lub odkrywa w archiwach twórczość tamtego okresu, odnajdując w niej ciągłość przerwaną dość drastycznie w czasach PRL-u. Tematyka, problematyka i bohaterki tych opowiadań są wyjątkowe, bliskie nam i aktualne. W zapisanym na kartach książki świecie sprzed prawie stu lat można się przejrzeć niczym w lustrze, po czym zapytać o sytuację współczesnych kobiet.
Wydanie „Cyrografu na własnej skórze” to przede wszystkim przypomnienie niezwykłej postaci, jaką niewątpliwie była Stanisława Przybyszewska – pisarki zafascynowanej Rewolucją Francuską, która zmarła w wieku trzydziestu czterech lat, uzależniona od morfiny, w biedzie. Mam nadzieję, że zainteresowanie opowiadaniami przyniesie zainteresowanie biografią artystki, która zasługuje na osobną książkę.
Tytuł: „Cyrograf na własnej skórze”
Autorka: Stanisława Przybyszewska
Wydawnictwo: słowo/obraz terytoria
