„Borderline” jest zbiorem reportaży powstałych w wyniku wieloletniej fascynacji i wielokrotnych podróży do Birmy. Grzegorz Stern w drobiazgowy sposób opisuje codzienność, potencjalnie śmiertelnie groźną dla każdego obywatela kraju, społeczeństwa od ponad pół wieku funkcjonującego w cieniu wojskowej dyktatury. W pewnym sensie birmańscy generałowie weszli na drogę znaną z dziejów Korei Północnej czy maoistycznych Chin. Utopijna wizja stworzenia nowego ustroju, podlanego socjalistycznymi rozwiązaniami (znanymi jako „birmańska droga do socjalizmu”) oraz wkomponowaną w system brutalną tyranią wojskowego reżimu, zrujnowała kraj i na długie lata wyrzuciła na margines współczesnego świata. O Birmie wszyscy wiedzieli mało albo nic. W mediach przebijały się jedynie wiadomości o zbrodniach generałów, katastrofalnym cyklonie z roku 2008 albo areszcie domowym nałożonym na najsłynniejszą w swoim czasie światową dysydentkę i laureatkę okojowej nagrody Nobla – Aung San Suu Kyi.
Świat zewnętrzny junta postrzegała jako zagrożenie i starała się odciąć swoich obywateli od jakichkolwiek kontaktów z wrogą zagranicą. Opętani żądzą utrzymania się przy władzy generałowie represjonowali intelektualistów, polityczną opozycję, nietykalnych dotąd mnichów buddyjskich i zbuntowanych studentów. W czasie nieudanej rewolucji skierowanej przeciw wojskowym zabito trzy tysiące osób, a setki niepokornych, czy tylko nie dość posłusznych, przez całe dziesięciolecia lądowały w więzieniach lub na emigracji. Sami wojskowi zaś w demonstracyjny sposób odcięli się od reszty, budując nową stolicę, do której nikt nieupoważniony przez całe lata nie miał wstępu. W efekcie Birma stała się jednym z najbiedniejszych krajów świata, pełnym terroru i waśni etnicznych.
Autor okazał się wnikliwym i uważnym obserwatorem. Ryzykując wiele, przez lata podróżował do Birmy, gdzie rozmawiał z dysydentami, ofiarami reżimu i zwykłymi ludźmi. Jeździł na terytorium walczących o niezależność Karenów i do antyrządowych partyzantów przebywających w Tajlandii. Stern układa z tego opowieść o metodach i mechanizmach przekształcania normalnego społeczeństwa w bezwolną, sterroryzowaną i posłuszną masę. Kompromis, a nawet kapitulacja okazuje się taktyką umożliwiającą nie tylko przetrwanie, ale w miarę normalne funkcjonowanie wewnątrz spustoszonej latami politycznej przemocy społeczności.
Zniszczenie tkanki społecznej, demoralizacja i korupcja są właściwie na trwałe wpisane w życie dzisiejszej Birmy. Najlepiej ilustruje to historia etycznego upadku ikony demokratycznej opozycji birmańskiej – Aung San Suu Kyi. Po częściowym oddaniu władzy przez wojskową juntę i otwarciu się Birmy na świat rozpoczęła się gigantyczna czystka etniczna birmańskich muzułmanów – Ronghiya. Niektórzy twierdzą, ze czystka ta nosi znamiona ludobójstwa. Tysiące ludzi są wypędzane ze swoich domów, mordowane, z gwałtów na kobietach i dziewczynkach uczyniono metodę zmuszania mieszkańców muzułmańskich wiosek do ich opuszczenia. Ponad pół miliona ludzi uciekło z Birmy. Tymczasem Aung San Suu Kyi – laureatka pokojowej nagrody Nobla – ani nikt z jej otoczenia nie potępił dokonywanej przez wojsko zbrodni. Mało tego, ignorowano lub represjonowano wszelkie głosy krytyki wewnętrznej.
W efekcie upadł nie tylko mit niezłomnej opozycjonistki, ale została także naruszona reputacja samej kultury buddyjskiej jako pokojowej i niestosującej przemocy. Autor chronologicznie i dość chłodno opisuje historię zderzenia tego mitu niezłomnej opozycjonistki z rzeczywistością. Jego zdaniem nie jest to jednak tylko problem etyczny. Do przemocy można się przyzwyczaić, usprawiedliwiać ją, a nawet uczynić częścią codzienności. Droga powrotna, wiodąca do respektowania praw jednostki i przywrócenia poczucia bezpieczeństwa, jest wyboista i w naszych czasach rzadko uczęszczana.
Tytuł: Borderline. Dwanaście podróży do Birmy
Autor: Grzegorz Stern
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2018
