Antoni Czechow jest jednym z symboli światowego formatu rosyjskiej literatury. Wielkość talentu, niekwestionowana już za życia pisarza, po przedwczesnej śmierci zaczęła nadawać jego życiu znamiona pomnikowości. Taki proces wymaga unikania tematów trudnych albo kontrowersyjnych. W biografistyce zaś trudno wyobrazić sobie bardziej ryzykowną perspektywę opisania czyjegoś życia, aniżeli sferę relacji między twórcą a jego wielbicielami. Szczególnie trudne jest to wtedy, kiedy owo grono składa się z całego orszaku niedoszłych kandydatek na żony, kochanek, zaborczej siostry oraz partnerki poślubionej u schyłku życia.
Sylwia Frołow sportretowała tę fascynującą mozaikę, która jednak nie ukazuje postaci Czechowa w pozytywnym świetle. W wielu wypadkach pisarz okazuje się mizoginem (lub raczej męskim szowinistą) balansującym na granicy negatywności. Jednakże już z rodzinnej historii wynika jasno, że bez współdziałania aktywnych i silnych kobiet Czechow byłby prawdopodobnie tylko świetnym lekarzem, znanym co najwyżej gronu swoich pacjentów. Czechowów w dzisiejszych ustandaryzowanych czasach zaliczono by prawdopodobnie do rodzin dysfunkcyjnych. Despotyczny ojciec, zmuszający dzieci do pracy w rodzinnym sklepie i codziennych praktyk religijnych, oraz uległa, wiecznie lekceważona matka. Tym bardziej zdumiewa więc postać siostry – Maszy, wieloletniej strażniczki dorobku brata i cenzorki jego zbyt bulwersujących obyczajowo listów. To właśnie siostra była osobą wszechobecną w życiu Czechowa, choć ze swoją zaborczością grała nie do końca jasną rolę w biografii sławnego brata. Natomiast portrety trzech innych ważnych kobiet, w tym żony Czechowa, znanej rosyjskiej aktorki Olgi Knipper-Czechowej, przypominają raczej psychodramy odgrywane przez bohaterów, aniżeli porywające i słodkie historie miłosne. W wielu miejscach granica pomiędzy przyjaciółkami i kochankami Czechowa a bohaterkami jego sztuk jest bardzo cienka. W prawdziwym życiu wielbicielki bywały nie tylko inspiracją pisarską, ale i ofiarami egoistycznego geniusza.
Narracja autorki nie jest ugrzecznioną wersją miłosnego życiorysu Czechowa. Pokazuje natomiast skomplikowanie materii psychologii stosunków międzyludzkich, gdy w grę wchodzi wielki talent, sława i ludzkie słabości. Nie zapominajmy też, że opowieść ta dotyczy najbardziej niezwykłego okresu w dziejach kultury rosyjskiej, zwanego „srebrnym wiekiem”. Nie na darmo tam, gdzie Sylwia Frołow kończy swą książkę, rozpoczyna się kolejny fascynujący rozdział, opowiadający o dziedzictwie pozostawionym przez rodziny Czechowów i Knipperów oraz ich wychowanków: wpływie na kulturę teatralną i filmową w świecie euroatlantyckim.
Ewa Glubińska
Tytuł: Antonówki. Kobiety i Czechow
Autorka: Sylwia Frołow
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2021
