W książce „Mitologia australijska jako nośnik tożsamości” Andrzej Szyjewski analizuje wierzenia różnych aborygeńskich plemion, szukając wyznaczników ich tożsamości zbiorowej. Próbuje odnaleźć zestaw symboli, których używają rdzenni mieszkańcy Australii, by określić swoją tożsamość. Wymaga to nie tylko analizy mitów, ale także oddzielenia ziarna od plew, prawdziwych tradycji od tych fabrykowanych współcześnie.
Kręgosłup Aborygenów
Pojęciem kluczowym jest „kręgosłup” Aborygenów.
„Kraj jest moim kręgosłupem, stoję wyprostowany,
szczęśliwy, dumny i bez powodów do wstydu
tylko dlatego, że wciąż mam swój kraj.
Kraj jest sztuką. Mogę malować, tańczyć i śpiewać
Tak jak przede mną robili to przodkowie”
(D.B. Rose „Nourishing Terrains”, s. 40).
Najistotniejszą kwestią jest uświadomienie sobie, w jaki sposób Aborygeni postrzegają swój kraj i elementy krajobrazu. Cechą charakterystyczną mitów z tej części świata jest brak zainteresowania stworzeniem w wymiarze ogólnym. Skupiają się na miejscach bliższych człowiekowi. Tłumaczą, jak powstały jeziora, jamy, wielkie drzewa, źródła czy głazy. Dla Aborygenów to widoczny skutek działań przodków, którzy przemierzali świat w Czasie Snu, ślady pozostawione przez nich na ziemi.
Tworzenie kraju
To pierwszy etap procesu „tworzenia kraju”. Po ukształtowaniu krajobrazu przyszedł czas na ożywienie ziemi, która do tej pory ziała pustką. Wiąże się to z ekspansją wód oraz duchów – zarodków. Ludzie także podlegali tym prawidłowościom, o czym opowiada mit o sklejonych ludziach z mitologii Aranda. Na początku istoty ludzkie były jednym, nieforemnym bytem. Uzyskały odpowiednią formę dopiero po rozdzieleniu i obciosaniu kamiennymi nożami.
Ostatnim etapem tworzenia kraju jest przekazanie przez przodków rytuałów i wiedzy tajemnej.
Procesom tworzenia kraju podlegało także niebo. Gwiazdozbiory przedstawiają te same prawdy o wydarzeniach co malowidła i krajobraz. Są zapisem dawnych dziejów.
Kuruna – praforma
Wszystkie działania podjęte w procesie tworzenia kraju mają na celu nadanie indywidualnych rysów temu, co wcześniej wyglądało identycznie. W ten bowiem sposób Aborygeni postrzegają tożsamość. W całej koncepcji kluczowe jest pojęcie kuruny – praformy, esencji życiowej. W Czasie Snu dysponowali nią przodkowie, dlatego mogli kształtować rzeczywistość. Jednak kuruna nie zniknęła wraz z ich odejściem.
Jej materialną formą są czuringi – święte przedmioty oraz rysunki naskalne. Aborygeni wierzą, że o kurunę trzeba wciąż dbać. Podtrzymywanie z nią więzi polega na zetknięciu z zawierającymi esencję życia przedmiotami. W ten sposób rdzenni mieszkańcy Australii dbają o zachowanie ciągłości tradycji i tożsamości.
Wędrujące siostry
A. Szyjewski poszukuje w australijskich mitach wyznaczników aborygeńskiej tożsamości, starając się wyodrębnić takie elementy jak relacja z innymi (swoi – obcy), hierarchia, pamięć historyczna oraz organizacja przestrzeni.
Analizuje pod tym kątem mity różnych australijskich plemion, nierzadko przytaczając różne wersje i odmienne opinie badaczy na ich temat. Wśród opowieści dotyczących tworzenia kraju bardzo ciekawy jest mit o siostrach Djangawull. Celem ich wędrówki jest ożywienie jałowego kraju. Doprowadzają do wytryśnięcia źródeł wody, wyznaczają święte miejsca i zwierzęta, które później staną się totemami. Tworzą także malowidła, rodzą członków klanów, a później nadają im imiona i języki. W podobnym duchu utrzymany jest mit o siostrach Wawilak, niekiedy uważanych za reinkarnację Djangawull.
Choć kręgosłupem książki A. Szyjewskiego „Mitologia australijska jako nośnik tożsamości” jest koncepcja tworzenia kraju, nie brak w niej rozważań o symbolice centrum, opozycjach męskie/żeńskie, procesach połykania/wymiotowania, aspektach lunarnych, elementach szamanistycznych, axis mundi, relacjach ze sferą sacrum czy Tęczowym Wężu. W efekcie otrzymujemy barwny krajobraz Australii, w którym po dziś dzień można dostrzec ślady przodków działających w Czasie Snu. Jeżeli tylko umie się patrzeć.
Barbara Augustyn
Autor: Andrzej Szyjewski
Tytuł: „Mitologia australijska jako nośnik tożsamości”
Wydawnictwo: Nomos
Liczba stron: 364
Data wydania: 2014
