Kultura starożytnego Egiptu do tej pory wprawia w zachwyt swoimi osiągnięciami w dziedzinie medycyny czy architektury. Rozpala wyobraźnię współczesnych piramidami dumnie górującymi nad piaskami pustyni oraz bajecznymi skarbami faraonów podobno nadal ukrytymi gdzieś w wiekowych grobowcach, które tylko czekają na śmiałków gotowych je odkryć. Życie starożytnych Egipcjan toczyło się głównie wokół Nilu, dostosowując się do rytmu jego wylewów, które napędzały rozwój rolnictwa. Społeczeństwo było silnie zhierarchizowane, podzielone na kształt trójkątnej piramidy, na której szczycie stał boski faraon. W wyobraźni swoich poddanych zajmował stanowisko pośrednie pomiędzy bogami i ludźmi.
Mitologia egipska jasno określa skąd wzięło się boskie pochodzenie faraona. Jednym z jego źródeł jest bodajże najsłynniejszy mit starożytnych Egipcjan, opisujący historię panowania i śmierci Ozyrysa, a potem długiej walki jego syna Horusa z zachłannym, okrutnym wujem – Sethem. Zanim jednak zagłębimy się w niuanse tej wciągającej historii, należy wspomnieć, że postacie egipskich bóstw wywodzą się z przedstawień praegipskich plemiennych fetyszy. Innymi słowy ukazywano je pod postacią zwierząt- ludzi lub – najczęściej – jako ludzi z głowami zwierząt. Oczywiście jak od każdej reguły także od tej istnieją wyjątki i w długiej wędrówce po panteonie egipskich bogów, spotkamy i takich o jak najbardziej ludzkich rysach twarzy.
Ozyrys wywodzi się w prostej linii od praboga Atuma, który stworzył parę bóstw: Szu i Tefnut, a oni z kolei spłodzili Nut i Geba – personifikacje nieba i ziemi. Te bóstwa postarały się o większą ilość dzieci, ponieważ urodziła im się ich aż czwórka: nasz główny bohater Ozyrys, jego przyszła żona Izyda, przyszła kochanka Neftyda oraz przyszły morderca Seth. Egipcjanie kultywowali tradycji łączenia się w pary w obrębie jednej rodziny. Stosunki kazirodcze między ich bóstwami doskonale obrazują tę powszechną tendencję – zwłaszcza w rodach faraonów. Ozyrys przejął władzę nad Egiptem po ojcu Gebie, żeniąc się ze swoją siostrą Izydą. Jego brat Seth pojął zaś za żonę Neftydę. W wyobraźni Egipcjan Ozyrys był tym dobrym królem, który min. nauczył ich uprawiać ziemię i wypiekać chleb. Im bardziej rosła jego popularność i miłość poddanych względem niego, tym bardziej podsycało to zazdrość usuniętego w cień Setha. W końcu postanawia działać i zawiązuje dworski spisek. W tym celu zakupuje piękny sarkofag zrobiony na miarę jego brata i w trakcie jednej z królewskich uczt, zaprasza wszystkich po kolei, by się w nim ułożyli. Ten kto będzie do niego pasował, otrzyma sarkofag w prezencie. Kiedy zadowolony Ozyrys kładzie się w nim i zauważa, że jest akurat idealnie na jego miarę, spiskowcy zatrzaskują klapę, zabijają ją gwoźdźmi i wrzucają do Nilu.
Seth wreszcie osiąga to, czego tak bardzo pragnął: zostaje królem. Zrozpaczona Izyda wyrusza jednak na poszukiwania ciała męża. W podróży towarzyszy jej specyficzny ochroniarz – szakalogłowy, nieślubny syn Ozyrysa – Anubis, owoc przebiegłości Neftydy, która wślizgnęła się do komnaty króla przebrana za Izydę. Królowa dociera aż do kraju Byblos, gdzie sarkofag z ciałem Ozyrysa zostaje wmurowany do kolumny podtrzymującej jedną z budowli tamtejszego władcy. Izyda zdobywa sarkofag i wraca z nim statkiem do Egiptu. Niestety również w ojczyźnie sponiewierane szczątki dobrego króla nie mogą spocząć w spokoju. Okrutny Seth dowiaduje się, że ciało jego brata zostało odnalezione. Wykrada je ponownie, by tym razem je poćwiartować i rozrzucić po całym kraju. Zrozpaczona Izyda po raz kolejny musi walczyć o ciało męża. Przy pomocy skruszonej siostry Neftydy udaje jej się zebrać szczątki, niestety nie odnajduje tej części, która była jej najbardziej potrzebna do spłodzenia potomka… Ale i na to znalazła się rada. Izyda była bowiem groźną czarodziejką. Wykradła dar magii od samego Pana Wszechrzeczy – Re. Dzięki posiadanej mocy na chwilę ożywia Ozyrysa, odnawiając jego utracony i jakże strategiczny kawałek. Izyda zachodzi w ciążę i rodzi syna – Horusa, który od najmłodszych lat wie, że jego jedynym celem jest pomścić ojca i odzyskać tron Egiptu.
Kiedy Horus dorasta, najpierw zwraca się o pomoc do Trybunału Bogów. Ten rozstrzyga spór na jego korzyść. Uparty, nienasycony Seth nie szanuje jednak boskich wyroków. Rozpoczyna się trwająca 80 lat walka o tron Egiptu. W jej trakcie Horus korzysta z pomocy oddanego przyjaciela – lekarza i maga Thota – boga mądrości i nauki, przedstawionego pod postacią ibisa oraz z magicznych umiejętności swojej matki. Seth nie przebiera w środkach – posuwa się nawet do dokonania gwałtu na bratanku, żeby go zhańbić, pozbawia go także wzroku.
(na zdjęciu rodzina Ozyrysa: od lewej Horus, Ozyrys i Izyda)
W obu tych przypadkach Horus otrzymuje medyczne wsparcie od Thota, który przywraca mu wzrok, smarując jego oczy śliną. Nie pozostaje też dłużny wujowi i w trakcie walk kastruje go. Te brutalne okaleczenia mają sens symboliczny. Seth jest panem burzy i ciemności: oślepienie Horusa powoduje zaćmienia Słońca i Księżyca. Uważa się bowiem, że oczy Horusa to słońce i księżyc. Zaś pozbawiając Setha męskości, młody książę potwierdził, że wuj jest w rzeczywistości władcą jałowej, bezpłodnej pustyni.
Ta długa i krwawa historia doczekała się w końcu pozytywnego finału. Po śmierci Ozyrys zostaje władcą świata podziemnego. Jest także postrzegany jako bóg bujnej, kwitnącej roślinności. Opiekował się plonami, artystami, ludźmi zajmującymi się kształtowaniem naukowych idei. Egipcjanie wyobrażali go sobie jako mumię z czarną lub zieloną twarzą, w koronie ozdobionej strusimi piórami. W skrzyżowanych na piersi dłoniach zwykle trzyma bicz – atrybut sędziego oraz królewskie berło. Jego syn Horus, dzielny protoplasta faraonów, przyjmuje postać sokoła bądź człowieka z głową sokoła, zaś piękna i przebiegła Izyda kobiety z tarczą słoneczną między krowimi rogami, z berłem lub znakiem anch w dłoni. Doprowadzony do upadku przez swoją żądzę władzy i ambicję, pan pustyni Seth doczekał się natomiast wyglądu niezidentyfikowanego zwierzęcia: połączenia osła i świni, co w jakże symboliczny i trafny sposób określa jego osobowość.
O wielkim wpływie tego mitu na wyobraźnię starożytnych wyznawców świadczy chociażby fakt, że gdy po zjednoczeniu Egiptu faraon Peribsen wywodzący się z kręgu Południa, próbował wskrzesić kult Setha, automatycznie wywołał ostry sprzeciw Północy, gdzie zaś silnym kultem otaczano Horusa. Także pośmiertna kraina Ozyrysa odcisnęła się dużym piętnem na stosunkach społecznych w Egipcie. Rosnąca popularność tego bóstwa sprawiła, że wszyscy Egipcjanie zapragnęli zjednoczyć się z nim w Zaświatach. Wcześniej ten przywilej należał tylko do faraona i jego najbliższego otoczenia. Luksus stanowej równości choćby tylko po śmierci doprowadził do ważnych przemian w Egipcie, a w konsekwencji do upadku Starego Państwa.
Magdalena Pioruńska
5 komentarzy