1919. Pierwszy rok wolności – Andrzej Chwalba

Monografia „1919. Pierwszy rok wolności” profesora Andrzeja Chwalby opisuje wydarzenia związane z najbardziej niedocenionym i jednocześnie istotnym okresem w najnowszej historii Polski. Kilkanaście miesięcy, obejmujących czas pomiędzy niespodziewanym odzyskaniem niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 roku a grudniem 1919, zdecydowało o kształcie i dalszym funkcjonowaniu II Rzeczpospolitej.

Restytucja państwa polskiego wydawała się zadaniem przekraczającym możliwości podzielonego politycznie oraz zrujnowanego materialnie przez pierwszą wojnę światową polskiego społeczeństwa. W następstwie ponad stuletniej epoki rozbiorów rozpadło się ono na trzy części, które dzieliło niemal wszystko. Mentalność, cele polityczne, poziom wykształcenia i zamożności, aspiracje, a nawet używana polszczyzna. Powodowało to nieuniknione i głębokie antagonizmy pomiędzy ludźmi wywodzącymi się z trzech różnych państw i systemów politycznych. Zjawisko to pociągnęło za sobą nieoczekiwane skutki. Podczas gdy niepodległość wywalczyły działania pokoleń irredentystów z zaboru rosyjskiego, polską administrację odbudowywali państwowcy i biurokraci rodem z upadłych Austro-Węgier. Gospodarczo odrodzoną Polskę wspierali gospodarni i praktyczni Wielkopolanie i Pomorzanie, byli obywatele pruscy.
Odtworzenia i ujednolicenia wymagało wszystko: administracja, sądownictwo, szkolnictwo, systemy monetarne. Każdy z tych aspektów został omówiony w książce.

Najbardziej zajmującą kwestią, również obszernie opisaną i udokumentowaną, jest zagadnienie granic odradzającego się państwa polskiego. Nie udały się plany Piłsudskiego stworzenia unii opartej o narody sukcesyjne I Rzeczpospolitej. Na przeszkodzie stanęły nowożytne nacjonalizmy i komunizm. Zjawiska te wywołały trwałe implikacje. Wojna polsko-bolszewicka spowodowała przecięcie Ukrainy i Białorusi na dwie części, walki polsko-ukraińskie na terenie Galicji przyniosły permanentny konflikt etniczny i polityczny, zakończony po wielu latach ludobójstwem na Wołyniu. Niepodległa Litwa znajdowała się do 1939 roku w trwałym sporze z Polską o obszar Wileńszczyzny.

Odrębną omówioną kwestią jest też nastawienie mniejszości, szczególnie Żydów, wobec odradzającego się państwa polskiego. Przeważała nieufność, a czasem niechęć. Nastroje te, podsycane przez niechętną mniejszościom i wpływową endecję, zaostrzane były również przez skomplikowaną i niejednoznaczną postawę części współobywateli. „Po listopadzie 1918 roku relacje polsko-żydowskie uległy pogorszeniu. Zdaniem środowisk niepodległościowych tym, co najbardziej obciążało środowiska żydowskie, był obojętny lub nawet wrogi stosunek do powstającego państwa polskiego, niechęć do jego struktur administracyjnych i agend oraz obowiązków wobec niego. Żydom wytykano, że gdy rozpoczęły się działania zbrojne na wschodzie, rozpuszczali plotki o klęskach polskich wojsk, a latem i jesienią 1919 roku z radością witali kontratakującą Armię Czerwoną”. Wobec wspomnianych już rozbudzonych nacjonalizmów trudno było także oczekiwać wsparcia i sympatii od innych grup: Ukraińców, Niemców, Litwinów. Polityka wobec mniejszości etnicznych była jednym z kluczowych zagadnień młodego państwa polskiego, z którą to kwestią zmagano się (bez sukcesu) do wybuchu drugiej wojny światowej.

Monografia profesora Andrzeja Chwalby przybliża wydarzenia roku 1919 w niezwykle interesujący sposób. Wpływa na to dość potoczysty styl autora oraz przewaga źródeł narracyjnych. Połączenie obu tych elementów sprawia, że monografia jest atrakcyjna nie tylko dla historyków, ale wszystkich czytelników zainteresowanych okresem odzyskania niepodległości przez Polskę.

Ewa Glubińska

Autor: Andrzej Chwalba
Tytuł: 1919. Pierwszy rok wolności
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2019

About the author
Ewa Glubińska
historyczka, feministka, wielbicielka herstories pisanych przez życie i tych fikcyjnych również

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *