12 opowieści żydowskich – Anka Grupińska

Layout 1Najnowsza książka Anki Grupińskiej „12 opowieści żydowskich” zawiera wywiady z grupą dość specyficznych świadków historii. To Żydzi, którzy przeżyli Zagładę na terenie Polski lub ZSRR, a po wojnie zdecydowali się pozostać w Polsce. Taka decyzja wiązała się z wieloma dramatycznymi wyborami i kompromisami: pogodzeniem się ze zniszczeniem całego przedwojennego żydowskiego świata, koniecznością odbudowy od podstaw materialnej egzystencji, często zmiany tożsamości. Przede wszystkim zaś oznaczało to  niemożność opowiedzenia o swojej biografii, powikłanych losach i cudzie ocalenia. Na ogół bohaterowie spotykali się z ogromną obojętnością otoczenia, nierozumiejącego swoistości i niepojmującego w istocie rozmiarów Holocaustu i tego, co oznaczał on także dla polskiego społeczeństwa. Polacy zafiksowali się na historii własnego bólu, dziejowych krzywd i rachunku wojennych strat. Dla polskich Żydów tej narracji pozostało niewiele miejsca.

Książka Anki Grupińskiej powstała na podstawie dwóch projektów historii mówionej prowadzonej w latach 2003-2012, a więc niemal w ostatnim momencie, w którym możliwe było zebranie relacji od osób pamiętających świat polskich Żydów sprzed wybuchu wojny. Rozmówcami autorki są osoby urodzone w pierwszych trzech dekadach dwudziestego wieku. Ich świadectwa są bezcenne, gdyż stanowią ważny przyczynek do rekonstrukcji obrazu przedwojennego żydowskiego życia. Można zarzucić im fragmentaryczność i ułomność, wszak są oparte na zawodnej – po tylu latach i wojennej tragedii –  pamięci. Ich autentyczność stanowi  jednakże niezaprzeczalny walor książki.

Sama autorka stara się kierować narrację w stronę czasów przedwojennych. Jej osią jest to, co było przed Zagładą. Wojenne i powojenne losy rozmówców stanowią jedynie dodatek. To uświadamia jedynie trudności, jakie sprawia opowiedzenie biografii przeciętej na pół, podzielonej na przed i po. Tak naprawdę każdy z bohaterów ma podwójny życiorys. Przez niemal pół wieku ten przedwojenny był niewidoczny, często celowo ukryty, nieistniejący dla znajomych i rodziny. To była pamięć odrzucona, boląca, niepotrzebna. Rzadko kiedy przeżył ktoś, komu można było zadać proste pytanie „czy pamiętasz?”. W ten sposób biograficzna ciągłość została zerwana, brutalnie rozerwana na dwie połowy. Ta pierwsza nie była przeżywana. Czas miniony pozostawił po sobie smutne, widmowe i milczące miejsce. Książka Grupińskiej staje się archeologią i eksploracją pamięci świadków. Odpomina nazwiska, twarze, charaktery, zwyczaje. Staje się lekcją umarłego języka.

Rozmówcy autorki w rozmaity sposób opowiadają o swojej przeszłości: z zadumą, humorem, smutkiem, czasem z ogromnym dystansem. Opowieści są pełne luk, jednak właśnie to one są najbardziej przejmujące. Skoro zapamiętane było tak pełne życia, niezwykłych zdarzeń i możliwości, to co musi kryć w sobie ta pustka? Być może to tam kryje się odpowiedź na wciąż zadawane pytanie „jak to było możliwe”? A może ta o wiele ważniejsza, mówiąca o naturze świata.  Może właśnie dlatego otrzymanie odpowiedzi jest niemożliwe.  Ta pamięć umarła wraz z ludźmi. Nie ma jej jak i komu przekazać. Można tylko próbować ocalić relacje ostatnich żyjących świadków.

Autorka: Anka Grupińska
Tytuł: 12 opowieści żydowskich
Wydawnictwo: Czarne
Premiera: 18 listopada 2013
Ilość stron: 272

About the author
Ewa Glubińska
historyczka, feministka, wielbicielka herstories pisanych przez życie i tych fikcyjnych również

komentarz

  1. Ważna książka… Z gatunku tych, które wypada przeczytać, żeby uświadomić sobie, jak zmienił się świat po Zagładzie. Niedługo i ja poznam jej treść, bo książka cierpliwie czeka na stosiku na swoją kolej.

Skomentuj Dofi Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *